Τα βιβλία μου

• Το δωμάτιο με τις μύγες  (Εκδόσεις Επίκεντρο)

Το 1976 ο Φώ­της Κα­φά­τος έγρα­φε για το κλί­μα εντός του οποίου ευδο­κι­μεί η βι­ο­λο­γι­κή έρευ­να:

«Στα δη­μι­ουρ­γι­κά ερ­γα­στή­ρια οι κα­θη­γη­τές και οι φοι­τη­τές δου­λεύ­ουν πλάι-πλάι στην έρευ­να … Ανταλ­λάσ­σουν δι­αρ­κώς ιδέ­ες, και κα­νείς δεν ξε­νί­ζε­ται πως οι πιο δη­μι­ουρ­γι­κές συ­χνά προ­έρ­χο­νται από τους εικο­σά­χρο­νους. Το κλί­μα αυτό είναι ση­μα­ντι­κό, γι­α­τί επι­στή­μη δεν είναι ένα σύ­νο­λο πλη­ρο­φο­ρι­ών, αλ­λά ένας τρό­πος σκέ­ψης».

Ήταν σαν να ήθε­λε, ο με­γά­λος εκλι­πών βι­ο­λό­γος να πε­ρι­γρά­ψει την ατμό­σφαι­ρα του μι­κρού ερ­γα­στη­ρίου του Columbia στο οποίο στις αρ­χές του 20ου αιώ­να, ένας εμπνευ­σμέ­νος κα­θη­γη­τής, ο Thomas Hunt Morgan και οι τρεις εικο­σά­χρο­νοι φοι­τη­τές του, οι Η. Muller, A. Sturtevant και C. Bridges έθε­σαν τις βά­σεις της Γε­νε­τι­κής στη μορ­φή που τη γνω­ρί­ζου­με σή­με­ρα.

Την ιστο­ρία αυτού του ερ­γα­στη­ρίου, του «δω­μα­τίου με τις μύ­γες», αφη­γεί­ται το βι­βλίο που κρα­τά­τε στα χέ­ρια σας. Μια ιστο­ρία συ­γκι­νη­τι­κή, κα­θώς συ­μπυ­κνώ­νει το πνεύ­μα της πε­ρι­έρ­γει­ας και της συ­νερ­γα­σί­ας στην ανα­ζή­τη­ση της γνώ­σης, αλ­λά και με­γα­λει­ώ­δης ταυ­τό­χρο­να. Αυτά που συ­νέ­βη­σαν, δεν ήταν μό­νο επα­να­στα­τι­κά για τη Γε­νε­τι­κή και τον τρό­πο με τον οποίο ορ­γα­νώ­νε­ται η έρευ­να. Δη­μι­ούρ­γη­σαν μια «σχο­λή» με μια δε­κά­δα σχε­δόν, βρα­βεί­ων Νό­μπελ, που ήταν μα­θη­τές του Morgan ή μα­θη­τές, μα­θη­τών του.

•  Η Γενετική σε δύσκολους καιρούς και τόπους (Εκδόσεις Σαββάλας)

Το βιβλίο αφηγείται την ιστορία των τριών μεγάλων Ρώσων γενετιστών, του Νικολάι Κολτσόφ, του Νικολάι Βαβίλοφ και του Νικολάι Τιμομέγιεφ-Ρεσσόφσκι, και παράλληλα την ιστορία της Ρωσικής Γενετικής, από τα πρόθυρα της Οκτωβριανής επανάστασης, ως την επιβολή του λυσενκοϊσμού, και την κατάρρευση του Σοβιετικού καθεστώτος. Τις τραγικές ιστορίες των δύο πρώτων από τους τρεις σπουδαίους Νικολάι της Ρωσικής γενετικής - μαζί με τους διωγμούς, τις φυλακίσεις, τις εκτοπίσεις και τις εκτελέσεις μυριάδων επιστημόνων - ο Έλληνας αναγνώστης τις πληροφορήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 70, από το εμβληματικό βιβλίο του Ζορές Μεντβέντεφ: Η Άνοδος και η Πτώση του Λυσένκο (Εκδόσεις Ράππα).

Από τότε όμως ως τα σήμερα, εξαιρουμένων μερικών σποραδικών άρθρων, δεν είχε εκδοθεί κάποιο βιβλίο γι’ αυτή τη μαύρη σελίδα της ιστορίας της σύγχρονης επιστήμης, ενώ το έργο και η ζωή του τρίτου Νικολάι, του Νικολάι Τιμοφέγιεφ-Ρεσσόφσκι είναι παντελώς άγνωστα στο Ελληνικό κοινό.

Αυτό το κενό αποπειράται να καλύψει η "Γενετική σε δύσκολους καιρούς και τόπους" και για τον σκοπό αυτό έχει συμπεριλάβει τα δεδομένα της σύγχρονης ιστορικής έρευνας  για τα γεγονότα που οδήγησαν ώστε να τεθεί εκτός νόμου η έρευνα και η διδασκαλία ενός ολόκληρου επιστημονικού κλάδου και να πληρώσει οδυνηρό τίμημα η σοβιετική επιστήμη και γεωργία.

Αν κατάφερε το βιβλίο τον φιλόδοξο στόχο του, όπως συμβαίνει πάντα, ο  τελικός κριτής είναι ο αναγνώστης. Πάντως μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως ό,τι έγραψα το έγραψα με κέφι, με αμεροληψία αλλά και με το πάθος να μη χαθεί τίποτε από την ικμάδα της έκπληξής μου, όταν παράγραφο την παράγραφο, συνειδητοποιούσα, πως η κατίσχυση των δοξασιών του Λυσένκο, και οι εξ αυτής ανελέητοι διωγμοί κατά των γενετιστών, δεν έγιναν σε μια οποιαδήποτε χώρα. Έγιναν σε μια χώρα με μεγάλη παράδοση στις βιοεπιστήμες (Ιβάν Παβλόφ-Νόμπελ 1904, Ιλία Μέτσνικοφ-Νόμπελ 1908) και από ένα καθεστώς που ώμνυε στον ορθολογισμό, στην επιστήμη και στην απελευθέρωση του ανθρώπου.

Ίσως όλα αυτά φαντάζοντας ως αναπόδραστες συνέπειες ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, να μην ανησυχούν ιδιαίτερα τον σύγχρονο πολίτη που ζει εντός ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Είναι όμως έτσι; Φυσικά στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες δεν υπάρχουν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν διώξεις, εκτοπισμούς και εκτελέσεις επιστημόνων. Υπάρχουν όμως αρκετά από αυτά, χωρίς τα οποία ο Λυσένκο δεν θα είχε καταφέρει να αναρριχηθεί στην κορυφή της σοβιετικής επιστήμης και να επιβάλει τη σιδερένια μονολιθικότητά του σ’ αυτήν. Το ένα από αυτά, υπονοήθηκε ήδη. Η διδασκαλία της επιστήμης ως δόγμα, την απονευρώνει και υπονομεύει το βασικό δίδαγμά της: Πως οι εξηγήσεις που δίνει είναι οι μακράν καλύτερες δυνατές στον ενεστώτα, τουλάχιστον, χρόνο, διότι υπόκεινται σε κριτική, σε επανεξέταση και σε αναθεώρηση. 

Υπάρχουν όμως κι άλλα: Η ιδεολογικοποίηση της επιστήμης, δηλαδή η διάκρισή της σε τάχα προλεταριακή και αστική, η καχυποψία απέναντι στους «ειδικούς» και στις πνευματικές ελίτ, οι συνωμοσιολογικές θεωρίες, ο λαϊκισμός εν τέλει, οδηγούν στην αποδοχή παράλογων δοξασιών, πολλές από τις οποίες, όπως η άρνηση της κλιματικής αλλαγής, η εγκληματική αντιεμβολιαστική ανευθυνότητα, βρίσκονται ήδη στην ημερήσια διάταξη. Επειδή λοιπόν όλα αυτά, ενδημούν στον σύγχρονο κόσμο-αποδεικνύοντας πως κάτι πάει στραβά στην εκπαίδευση, ώστε να επιτρέπει την ευδοκίμησή τους-το “μάθημα” που μας δίνει ο λυσενκοϊσμός, είναι επίκαιρο και πρέπει να ενδιαφέρει τον σύγχρονο πολίτη, ειδικά μάλιστα αν είναι, οποιασδήποτε βαθμίδας, εκπαιδευτικός.

• Μια μέρα σαν κι αυτή στην ιστορία της Βιολογίας (Ελληνοεκδοτική)

Η σελίδα με χαρά παρουσιάζει ένα πνευματικό παιδί της το βιβλίο: Μια ημέρα σαν και αυτή στην Ιστορία της Βιολογίας, που επιχειρεί να παρουσιάσει τις μικρές και τις μεγάλες στιγμές της Βιολογίας στη μορφή μιας ημερολογιακής παράθεσης.

Το βιβλίο συνελήφθη και κυοφορήθηκε, ως αποτέλεσμα των καθημερινών αναρτήσεων που γίνονταν στην σελίδα biology4u του facebook, στις οποίες παρουσιαζόταν ημέρα με την ημέρα ένα σημαντικό γεγονός για τη Βιολογία, όπως, π.χ., η ανακοίνωση ενός επιτεύγματος ή η γέννηση ενός αξιομνημόνευτου επιστήμονα.

Καθώς όμως οι αναρτήσεις διαδέχονταν η μια την άλλη, προέκυψε η ιδέα το υλικό που συσσωρεύτηκε να συστηματοποιηθεί και να παρουσιαστεί με τον ενιαίο τρόπο που μόνο μια έντυπη έκδοση μπορούσε μπορεί να παράσχει.

Από την άλλη, η ανθρωπογεωγραφία των επισκεπτών της σελίδας αποκάλυπτε ότι, αν και στην πλειονότητά τους ήταν βιολόγοι, και δη άνθρωποι που σχετίζονταν με την εκπαίδευση, ο κύκλος των επισκεπτών που δεν είχαν κάποιο επαγγελματικό ενδιαφέρον για τη Βιολογία διευρυνόταν συνεχώς.

Έτσι, αν το καθημερινό παιχνίδι του facebook εξελισσόταν σε βιβλίο, το βιβλίο που θα προέκυπτε θα έπρεπε, στο μέτρο του δυνατού, να τους ικανοποιεί όλους. Ένα δηλαδή βιβλίο με εξειδικευμένες πληροφορίες για τον βιολόγο αναγνώστη του, ταυτόχρονα όμως γραμμένες με τρόπο, ώστε να προσελκύουν το ενδιαφέρον του μη βιολόγου φιλομαθή αναγνώστη και να τον ενθαρρύνουν να μάθει περισσότερα για τη Βιολογία και τους ανθρώπους της.

Αναφορικά με τη μορφή του, το βιβλίο κράτησε τον ημερολογιακό χαρακτήρα της γενέθλιας εμφάνισής του στο facebook, ώστε ο εκπαιδευτικός αναγνώστης να μπορεί να αντλεί πληροφορίες για να διανθίζει τη διδασκαλία του με την υπόμνηση σημαντικών γεγονότων που συνέβησαν ανά ημέρα.

Παράλληλα, προστέθηκε ένα ευρετήριο, στο οποίο μπορεί κανείς να ανατρέχει για να αναζητεί πληροφορίες για καθέναν από τους περιλαμβανόμενους στο βιβλίο επιστήμονες. Επίσης, προστέθηκε γλωσσάρι  με τους βασικούς όρους της Βιολογίας τους οποίους ο αναγνώστης θα συναντήσει στις σελίδες του βιβλίου.

Τελειώνοντας, η σελίδα οφείλει να ευχαριστήσει καλούς φίλους της που, άλλοτε εν γνώσει τους κι άλλοτε εν αγνοία τους, συνέβαλαν στη συγγραφή του βιβλίου.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Ελληνοεκδοτική, και είναι διαθέσιμο σε όλα τα βιβλιοπωλεία.