Ό ποτε αναφερόμαστε στην υπόθεση της αναγωγικής ατμόσφαιρας, τον νεοδαρβινισμό, τη γενετική πληθυσμών, την κινητική των ενζύμων, ακόμη κι αν δεν το ξέρουμε, αναφερόμαστε σε επιστημονικά επιτεύγματα στα οποία συνέβαλε η ίδια πολυδιάστατη και πληθωρική προσωπικότητα, που συμπεριλαμβανόταν ανάμεσα στους κορυφαίους επιστήμονες του καιρού του. 

Αναφερόμαστε όμως και σε έναν ριψοκίνδυνο άνθρωπο που εξέθετε τον εαυτό του στα πιο επικίνδυνα πειράματα που ο ίδιος επινοούσε, αλλά και στις πιο παράτολμες ενέργειες, ως μαχητής του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου. Αναφερόμαστε επίσης σε έναν διανοούμενο που συντάχθηκε με τους Δημοκρατικούς κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο και επίσης σε έναν φλογερό μαρξιστή, που προσχώρησε στο Βρετανικό Κομμουνιστικό Κόμμα και διετέλεσε διευθυντής του εντύπου του, Daily Worker.

Πρόκειται για τον John Burdon Sanderson Haldane  έναν Βρετανό βιολόγο του οποίου η απίστευτη ευχέρεια να συνδυάζει γνώσεις από διαφορετικούς τομείς της επιστήμης (Φυσιολογία, Γενετική, Εξελικτική Βιολογία, Μαθηματικά) διατυπώνοντας καινοφανή συμπεράσματα, μαζί με την εκρηκτική και αντισυμβατική προσωπικότητά του, ήταν πολύ ενοχλητικές για να του συγχωρεθούν.

Παιδική ηλικία και μαθητικά χρόνια

Ο J. B. S. Haldane που γεννήθηκε στην Οξφόρδη, στις 5 Νοεμβρίου 1892 και πέθανε, ως πολίτης της Ινδίας, το Δεκέμβριο του 1964,  ήταν γιος του  John Scott Haldane, ενός  διακεκριμένου φυσιολόγου που είχε διεξάγει πρωτοποριακές έρευνες για τη μελέτη της αναπνοής και της Louisa Kathleen Haldane.

Από πολύ νωρίς ο πατέρας του τον μύησε στη μελέτη του φυσικού κόσμου και του μετέδωσε την αγάπη του για την έρευνα, αξιοποιώντας τον πολλές φορές ως αντικείμενο των πειραμάτων του. Σε ένα μάλιστα επεισόδιο της παιδικής ζωής του, ο πατέρας του τον έβαλε να απαγγείλει ένα μεγάλο απόσπασμα από τον Ιούλιο Καίσαρα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ στα βάθη ενός ορυχείου, προκειμένου να μελετήσει τις συνέπειες της εισπνοής μεθανίου στον ανθρώπινο οργανισμό. Το αγόρι σωριάστηκε στο έδαφος, αλλά όπως είπε αργότερα: Έμαθα τουλάχιστον ότι το μεθάνιο είναι ελαφρότερο από τον αέρα και δεν είναι επικίνδυνο, αν το εισπνεύσεις.

Ως μαθητής μελέτησε Λατινικά και Ελληνικά, αλλά από την ηλικία των 14 χρονών στράφηκε στη μελέτη των Μαθηματικών, της Βιολογίας, της Φυσικής και της Χημείας, χωρίς όμως να εγκαταλείπει το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία (αγαπούσε τον Σαίξπηρ, τον Ντοστογιέφσκυ, τον Ρεμπώ και τον Μπαλζάκ) και την εκμάθηση των ξένων γλωσσών (λέγεται πως μπορούσε να διαβάζει σε έντεκα γλώσσες και να δίνει διαλέξεις σε τρεις).

Πανεπιστημιακές σπουδές

 O Haldane (δεξιά) στο δυτικό μέτωπο 
Ο Haldane ξεκίνησε τις σπουδές του στο Ήτον και το 1911 τις συνέχισε στο Νέο Κολλέγιο, που ήταν τμήμα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, από το οποίο απεφοίτησε το 1914 λαμβάνοντας το πτυχίο του στα Μαθηματικά, στους Κλασικούς και στη Φιλοσοφία. 
Το 1914 εγκατέλειψε την Οξφόρδη, καθώς είχε ξεσπάσει ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος στον οποίο έλαβε μέρος, πολεμώντας στο μέτωπο της Γαλλίας και στη Μεσοποταμία. 
Μετά τη λήξη του πολέμου, το 1919 επέστρεψε στην Οξφόρδη, προκειμένου να διδάξει Φυσιολογία. Παράλληλα με τα διδακτικά καθήκοντά του ξεκίνησε να μελετά Γενετική, ένα αντικείμενο που είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον του από παιδί, όταν επιβεβαίωνε τους μεντελικούς νόμους διασταυρώνοντας ινδικά χοιρίδια.

Ακαδημαϊκή καριέρα

Στο διάστημα από το 1922 ως το 1932 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Cambridge βιοχημεία και ήταν στο διάστημα αυτό που επεξεργάστηκε μια τροποποιημένη εκδοχή της εξίσωσης Michaelis-Menten και εξέδωσε το μεγαλύτερο μέρος από 10 δημοσιεύσεις που απετέλεσαν μια σειρά με τίτλο: Μια μαθηματική θεωρία της Φυσικής και της Τεχνητής Επιλογής στην οποία παρουσίασε τα πρώτα μαθηματικά μοντέλα για την ερμηνεία της εξέλιξης δια της Επιλογής, θέτοντας τις βάσεις της σύγχρονης εξελικτικής σύνθεσης. 

Το 1929, ανεξάρτητα από τον σοβιετικό βιοχημικό Alexander Oparin που είχε προηγηθεί το 1924, διετύπωσε την υπόθεση της αναγωγικής ατμόσφαιρας σύμφωνα με την οποία η πρώτη ατμόσφαιρα της Γης δεν είχε καθόλου μοριακό οξυγόνο, ή είχε σε ίχνη. Ο όρος προβιοτική σούπα ή αρχέγονη σούπα, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη ζεστή και πλούσια σε απλά οργανικά συστατικά θάλασσα, που προέκυψε μετά τις κατακλυσμιαίες βροχές που έπεσαν στον αρχέγονο πλανήτη, από την οποία αναδύθηκαν οι πρώτες μορφές ζωής, είναι δική του επινόηση. 

Το 1933 απεδέχθη μια θέση καθηγητή Γενετικής στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο του Λονδίνου στο οποίο παρέμεινε ως το 1956. Αμέσως μετά απεφάσισε να εγκαταλείψει τη Βρετανία και να μετακομίσει στην Ινδία, όπου προσελήφθη στο Στατιστικό Ινστιτούτο της Ινδίας στην Καλκούτα και στη συνέχεια ίδρυσε και διήθυνε Τμήμα Βιομετρίας και Γενετικής που ο ίδιος είχε ιδρύσει στο Bhubaneswar. Οι λόγοι που τον οδήγησαν στην απόφασή του αυτή ήταν σύμφωνα με δήλωσή του πολιτικοί· εκείνη την εποχή είχε ξεσπάει η κρίση του Σουέζ και αυτός ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τις ενέργειες της Βρετανικής κυβέρνησης - αντέδρασε στρατιωτικά στην εθνικοποίηση του καναλιού από τον πρόεδρο Νάσερ - επέλεξε να εγκαταλείψει την Αγγλία για την Ινδία, δηλώνοντας ότι αρνείται να ζήσει: «σε ένα εγκληματικό και αστυνομικό κράτος που έχει επιτεθεί στην Αίγυπτο».

Η συμβολή του Haldane στην εξελικτική βιολογία

Κατά τη διάρκεια της θητείας του Haldane στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, διεκπεραίωσε το μεγαλύτερο τμήμα του έργου του που σχετιζόταν με την εξελικτική βιολογία. Με το έργο αυτό συνέβαλε μαζί με τους R. A. Fisher  και  Sewall Wright  στη διαμόρφωση της μαθηματικής θεωρίας της γενετικής πληθυσμών που με τη σειρά της οδήγησε στην ανάδυση της  συνθετικής θεωρίας ή νεοδαρβινισμού που έδωσε νέα πνοή στον Δαρβινισμό τη δεκαετία του 1930, συνδυάζοντας τη θεωρία της Φυσικής Επιλογής με τη γενετική δυναμική των πληθυσμών και τις μεταλλάξεις. Μεταξύ των επιτευγμάτων αυτής της περιόδου ήταν και η ανακάλυψη της σύνδεσης των γονιδίων στα θηλαστικά.

Το ενδιαφέρον του όμως για την Εξελικτική Βιολογία αποτυπώθηκε και στο ύστερο έργο του. Έτσι το 1948 ήταν ο πρώτος που διετύπωσε την ιδέα ότι η δρεπανοκυτταρική  αναιμία και άλλες κληρονομικές διαταραχές που αφορούν στις αιμοσφαιρίνες, μπορεί να αποτελούν ένα είδος εξελικτικής απάντησης στην ελονοσία και γενικότερα ότι οι μολυσματικές ασθένειες μπορεί να έχουν ισχυρή επίδραση στην ανθρώπινη εξέλιξη. Αυτές οι γόνιμες ιδέες στα χρόνια που ακολούθησαν επαληθεύτηκαν πλήρως. O Ηaldane ήταν επίσης ο πρώτος επιστήμονας που ανεκάλυψε τη σύνδεση των γονιδίων στα θηλαστικά.

Η συμβολή του Haldane στη φυσιολογία

Ο Haldane μελέτησε τις συνέπειες που έχει στον ανθρώπινο οργανισμό, η έκθεσή σε περιβάλλοντα με μείγματα δηλητηριωδών αερίων, με χαμηλές θερμοκρασίες και ακραίες πιέσεις, χρησιμοποιώντας τον εαυτό του, ως το προσωπικό του "ινδικό χοιρίδιο" όπως συνήθιζε να λέει. Τα πειράματα αυτά, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και πολυάριθμες καταδύσεις, που έκανε για λογαριασμό του Βρετανικού Ναυτικού, προκειμένου να βελτιώσει το μηχανισμό διαφυγής του προσωπικού κατά τη βύθιση των υποβρυχίων, του προκάλεσαν σοβαρούς τραυματισμούς και προβλήματα υγείας που τον συνόδευαν για όλη τη ζωή του.

Ο Haldane διακρίθηκε και ως συγγραφέας εκλαϊκευμένων άρθρων, που δημοσιεύονταν σε εφημερίδες και περιοδικά πολλών χωρών του κόσμου. Τα άρθρα αυτά που συντάσσονταν στον ελεύθερο χρόνο που είχε όταν ταξίδευε με αεροπλάνα και τραίνα, αντλούνταν από ένα απίστευτο εύρος θεμάτων στα οποία συμπεριλαμβανόταν η Ζωολογία, η Φυσική, η Χημεία, τα Μαθηματικά, η Γεωλογία, η Κοσμολογία και ακόμη η Λογοτεχνία και η Φιλοσοφία. Τα άρθρα αυτά ενώ εισήγαγαν με εύληπτο και ευχάριστο τρόπο τον αμύητο αναγνώστη σε δύσκολα θέματα της επιστήμης και του πνεύματος, ταυτόχρονα περιείχαν πρωτότυπες ιδέες που προκαλούσαν το ενδιαφέρον των επιστημόνων και γονιμοποιούσαν τη σκέψη τους για περαιτέρω έρευνα.

Ο Haldane και η υπόθεση των σοβιετικών γενετιστών

Τη δεκαετία του 1920 άνθησε στη Σοβιετική Ένωση μια τελείως παράλογη και αντιεπιστημονική θεωρία που υπεστήριζε την κληρονομικότητα των επίκτητων χαρακτηριστικών και αμφισβητούσε την ύπαρξη των γονιδίων, ως φορέων κληρονομικότητας, απορρίπτοντας το Μεντελισμό και τις αποδείξεις της ορθότητας της χρωμοσωμικής θεωρίας που είχε προσκομίσει ο Τ. Η. Morgan. 

Η θεωρία αυτή που τελικά επιβλήθηκε στη Σοβιετική Ένωση είχε επινοηθεί από έναν άσημο αγρονόμο τον Τροφίμ Λυσένκο, ο οποίος κατάφερε να αναρριχηθεί στην ιεραρχία της σοβιετικής επιστημονικής κοινότητας καταγγέλλοντας το Μεντελισμό και τη χρωμοσωμική θεωρία της κληρονομικότητας, ως πλάνες της αστικής επιστήμης και παρουσιάζοντας ψευδή επιτεύγματα στην αύξηση της παραγωγής σιτηρών, από την εφαρμογή μιας μεθόδου (εαρινοποίηση) που απέρρεε από την κληρονομικότητα των επίκτητων χαρακτήρων.  

Ο πολιτικός Haldane
Η επικράτηση του Λυσένκο, αλλά και των αφελών θεωριών του (Λυσενκοϊσμός) για περισσότερο από 3 δεκαετίες,  έβλαψε τη σοβιετική επιστήμη καθώς την απέκοψε από τα επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής ενώ είχε ολέθριες συνέπειες στη γεωργία.

Αυτή λοιπόν την εποχή που ο Μεντελισμός, ο "Μοργκανισμός" και ο "Βαϊσμανισμός" βρίσκονταν υπό διωγμό και ένας μεγάλος αριθμός σημαντικών επιστημόνων εξαναγκάστηκε να σιωπήσει (όπως ο D. Sabinin  που τελικώς ωθήθηκε στην αυτοκτονία), δολοφονήθηκε (όπως οι Karpetchenko, Agol,  Levit)  ή πέθανε στη φυλακή (όπως ο N. Vavilov) ο Haldane ακολουθώντας το παράδειγμα της πλειονότητας των ευρωπαίων βιολόγων σιώπησε, εκφράζοντας - για να μην πληγεί η πατρίδα του σοσιαλισμού - ιδιωτικά τη δυσφορία του, που τον οδήγησε να εγκαταλείψει το Κ.Κ. του οποίου ήταν μέλος από τη δεκαετία του 1930. 

Είναι ωστόσο αλήθεια, ότι ποτέ δεν εγκατέλειψε τις μαρξιστικές ιδέες και την πίστη του στον κομμουνισμό, καθώς - επιβεβαιώνοντας την άποψη πολλών βιογράφων του ότι συνδύαζε μια απίστευτη ευρύτητα πνεύματος στα επιστημονικά ζητήματα με μια εξίσου απίστευτη στενότητα πνεύματος στα ιδεολογικά - εξακολουθούσε να διακηρύσσει ως και το 1962, ότι "Ο Στάλιν ήταν ένας μεγάλος άνδρας που έκανε εξαιρετική δουλειά". 

Τα τελευταία χρόνια

Εγκατεστημένος στην Ινδία
Ο Haldane πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Ινδία (1957-1964), εργαζόμενος στο Ινδικό Στατιστικό Ινστιτούτο και στο Τμήμα Βιομετρίας και Γενετικής που είχε ιδρύσει. Στο διάστημα αυτό ενεθάρρυνε πολλούς Ινδούς επιστήμονες να στραφούν στη μελέτη των τοπικών πληθυσμών και των εδώδιμων φυτών και ζώων, τους παρείχε πλήρη ελευθερία στην επιλογή των αντικειμένων με τα οποία ήθελαν να ασχοληθούν, ενώ σχεδίαζε πειραματικές διατάξεις χρησιμοποιώντας μέσα που δεν ήταν δυσεύρετα και δεν απαιτούσαν ιδιαίτερο κόστος. Στήριζε οικονομικά με τα χρήματα που κέρδιζε από τις διαλέξεις, τα άρθρα και τα βιβλία του, τους οικονομικά ασθενέστερους συνεργάτες του.

Λέγεται ότι παρά την επιστημονική επάρκειά του, την ευπροσηγορία του και την προθυμία να παρέχει γενναιόδωρα τις συμβουλές του, δεν διακρινόταν για τις διευθυντικές ικανότητές του, καθώς απεχθανόταν τα πρακτικά καθήκοντα και τη γραφειοκρατία που συνεπάγονταν.

Ο J.B.S. Haldane πέθανε την 1η Δεκεμβρίου του 1964. Ζήτησε το σώμα του να διατεθεί στο Rangaraya Medical College για ερευνητικούς λόγους, γράφοντας: 

To σώμα μου έχει χρησιμοποιηθεί για δύο σκοπούς, έναν κατά τη διάρκεια της ζωής μου και έναν μετά το θάνατό μου. Είτε συνεχίσει να υπάρχει, είτε όχι δεν θα έχω καμία περαιτέρω χρήση του και επιθυμώ να χρησιμοποιηθεί από άλλους.

Για τη σύνταξη του άρθρου χρησιμοποιήθηκαν οι πηγές::

Η άνοδος και η πτώση του Λυσένκο (Ζωρές Μεντβέντεφ)
Εξελικτική Βιολογία (D. J. Futuyama)
Gould on J. B. S. Haldane
J. B. S. Haldane (Brittanica)