Στις συζητήσεις μεταξύ βιολόγων εκπαιδευτικών συχνά διατυπώνεται η άποψη ότι τόσο η διδασκαλία, όσο και τα σχολικά εγχειρίδια της Βιολογίας Ανθρώπου, πρέπει να αποκοπούν από την παράδοση της πάλαι ποτέ «Ανθρωπολογίας» και να αποκτήσουν προσέγγιση, περιεχόμενο και ύφος που προσιδιάζουν  στο μάθημα και την επιστήμη της Βιολογίας.
Επειδή λοιπόν το biology4u συντάσσεται με όσους θεωρούν επιβεβλημένη αυτήν την αλλαγή, αποφάσισε να αποτολμήσει  μια απόπειρα σκιαγράφησης του προβλήματος, και για να ελεγχθεί αν πράγματι είναι υπαρκτό, αλλά και ως μέρος ενός διαλόγου που πρέπει να αναπτυχθεί ενόψει της σύνταξης νέων σχολικών εγχειριδίων.

Όποιος λοιπόν ανοίξει ένα σχολικό εγχειρίδιο «Ανθρωπολογίας» από καταβολής του μαθήματος ως σήμερα, διαπιστώνει ότι πάνω κάτω σε κάθε Σύστημα Οργάνων:
  • Καταγράφονται τα όργανα που το αποτελούν και ο ρόλος που επιτελεί.
  • Περιγράφεται η δομή κάθε οργάνου (Ανατομία) και παρέχονται στοιχεία για τη λειτουργία του (Φυσιολογία).
  • Παρουσιάζονται (όχι πάντα) δυσλειτουργίες των οργάνων και του συστήματος και συσχετίζονται (όχι πάντα) με τον τρόπο ζωής ή το περιβάλλον που τα προκαλεί.

Οι περισσότεροι αναγνώστες θα συμφωνήσουν ότι πάνω κάτω αυτή είναι η νόρμα που ακολουθούν τα σχολικά εγχειρίδια. Πολλοί όμως μπορεί να αναρωτηθούν:  Και που υπάρχει πρόβλημα;  Οι μαθητές δεν πρέπει να διδάσκονται στοιχεία Ανατομίας και Φυσιολογίας, δεν πρέπει να γνωρίζουν ό,τι  είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της  Ατομικής Υγείας;

Η απάντηση λοιπόν στα ερωτήματα αυτά, προφανώς δεν μπορεί να είναι αρνητική. Όμως από τη σκοπιά ενός δασκάλου της Βιολογίας η νόρμα  αυτή φαίνεται  προβληματική διότι αποσιωπά ή παρακάμπτει - τόσο από πλευράς περιεχομένου παρεχόμενων γνώσεων, όσο και προσέγγισης - τη Βιολογία που κρύβεται πίσω από κάθε δομή, πίσω από κάθε λειτουργία, αλλά και πίσω από το μεγάλο φάσμα φαινοτύπων, που μπορούν να ορίσουν τι είναι υγιές και τι άρρωστο.


Θα πείτε εντάξει, είναι ενδιαφέρουσα η πρόταση της ανάδειξης της Βιολογίας που κρύβεται πίσω από όλα αυτά τα αντικείμενα, δεν υπάρχει όμως η ανάγκη περισσοτέρων εξηγήσεων και κυρίως απτών παραδειγμάτων;

Ας αρχίσουμε λοιπόν με τις εξηγήσεις:  Το biology4u πιστεύει  πως αυτοί οι μικροί «Άτλαντες» Ανατομίας, Φυσιολογίας (και ενίοτε Παθολογίας) που είναι τα σχολικά εγχειρίδια, όσο κατατοπιστικοί κι αν είναι δεν είναι Βιολογία, όταν:

  • εξαντλούνται στις άμεσες αιτιότητες (λ.χ. γιατί με το μάτι μας βλέπουμε) και όχι στις απώτατες (τι συνέβη ώστε να βλέπουμε με το μάτι μας),
  • παρουσιάζουν τις καταστάσεις της λειτουργίας (υγεία) και τις  δυσλειτουργίας (νόσημα) ως δύο απόλυτες τιμές, χωρίς καμία ενδιάμεση (χαρακτηριστικά παραδείγματα η αχρωματοψία, οι αναιμίες στις οποίες αποσιωπάται η ετερογένεια των περιπτώσεων και το εκκρεμές κινείται  από  την απολύτως υγιή κατάσταση, αμέσως, στην απολύτως νοσηρή).
  • δεν προβάλλουν τη σχέση των λειτουργιών με τις δομές από τις οποίες απορρέουν, την σχέση ανάμεσα στα μέρη των βιολογικών συστημάτων και το όλον, ή όταν το κάνουν, το κάνουν μηχανιστικά (ρίξετε μια ματιά στην ιεραρχική οργάνωση της ζωής και την περιγραφή των συστημάτων στο τρέχον σχολικό εγχειρίδιο και ίσως συμφωνήσετε)

Αν η περιγραφή της προσέγγισης των σχολικών εγχειριδίων που επιχειρήθηκε  είναι ακριβής, τότε ας επιτραπεί ο ισχυρισμός ότι είναι μια «ιατροκεντρική» προσέγγιση που ακόμα και αν είναι ορθή για τους επαγγελματίες της υγείας, μη επισημαίνοντας:

  • Την ιστορικότητα (εξελικτική διάσταση) των βιολογικών αντικειμένων,
  • Ότι οι λειτουργίες και οι δομές αποτελούν τα ορατά αποτελέσματα ενός ευρύτατου φάσματος γενοτύπων που εκδηλώνονται σε ένα αντίστοιχο ευρύ φάσμα περιβαλλόντων  και τέλος
  • Ότι οι λειτουργίες που αναδύονται από κάθε επίπεδο στο οποίο ιεραρχείται η ζωή, δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα των λειτουργιών του προηγούμενου και φυσικά ότι συσχετίζονται  ολιστικά

αποστερεί από τον αναγνώστη τους το βάθος και την ευρύτητα που δίνει η ματιά της Βιολογίας στη μελέτη των δομών και των λειτουργιών του ανθρώπινου οργανισμού.

Τέλος κλείνοντας το σημείωμα αυτό, υποσχόμαστε να επανέλθουμε με ένα προσεχές, στο οποίο η προσέγγιση που υποβάλαμε, θα πραγματώνεται, μέσω ενός συγκεκριμένου παραδείγματος.