Tο 1980 το Αμερικανικό οικολογικό περιοδικό Mother Earth News ζήτησε από τον διεθνούς φήμης  Αμερικανό καθηγητή βιοχημείας, συγγραφέα μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας και αριστοτέχνη εκλαϊκευτή της επιστήμης Isaac Asimov, να δώσει μια συνέντευξη με θέμα την Επιστήμη, την Τεχνολογία και το Διάστημα. Αν και ο Asimov απέρριψε αρχικά την πρόταση του περιοδικού, λέγοντας στους συντάκτες του: "Πώς είναι δυνατόν να μου ζητάτε να σας δώσω συνέντευξη, όταν είστε δηλωμένοι εχθροί της τεχνολογίας και ωθείτε τους αναγνώστες σας να πιστεύουν ότι η εξάλειψη της δυστυχίας στον κόσμο, μπορεί να επιτευχθεί, αν λιντσάρουν τον πλησιέστερο μηχανικό", τελικώς δέχτηκε. Το αποτέλεσμα ήταν μια συνομιλία των συντακτών του περιοδικού με τον Asimov, η οποία δημοσιεύθηκε την 1η Σεπτεμβρίου του 1980, σε μια από τις συνεντεύξεις που έφεραν τον χιουμοριστικό τίτλο: PLOWBOY INTERVIEWS - ας πούμε οι συνεντεύξεις στο χωριατόπαιδο (plowboy) - για να παρωδηθούν, οι αντίστοιχες συνεντεύξεις του περιοδικού Playboy.

H συνέντευξη, την οποία μεταφέρουμε αυτούσια από την ιστοσελίδα του περιοδικού, αν και έχουν περάσει περισσότερα από 40 χρόνια, παραμένει εκτός από αιρετική, και, από πολλές απόψεις, επίκαιρη.

PLOWBOY: Δρα Asimov στα επιστημονικά σας βιβλία και άρθρα – είτε αφορούν στις μαύρες τρύπες είτε στη βιολογία – ξεκινάτε πάντα με την ιχνηθέτηση της ανάπτυξης της γνώσης της ανθρωπότητας στη συγκεκριμένη θεματική περιοχή. Θα μπορούσατε να ξεκινήσετε αυτή τη συνέντευξη δίνοντάς μας μερικές πληροφορίες για τη δική σας «ιστορική εξέλιξη;»

ASIMOV: Δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι ιδιαίτερα συναρπαστικό στο παρελθόν μου. Η οικογένειά μου μετανάστευσε από ένα μικρό χωριό στη Ρωσία στη Νέα Υόρκη όταν ήμουν τριών ετών. Ζούσαμε στο Μπρούκλιν, οι γονείς μου διατηρούσαν ένα ζαχαροπλαστείο και δούλευα στο μαγαζί –όποτε μπορούσα– κατά τα παιδικά μου χρόνια.

Ο πατέρας μου νόμιζε ότι τα περισσότερα έντυπα με τα οποία εφοδίαζε το μαγαζί μας, ήταν «σκουπίδια», οπότε δεν με άφηνε να τα διαβάσω. Ωστόσο, με άφηνε να διαβάζω επιστημονική φαντασία. Δεν γνώριζε πολύ καλά αγγλικά, βλέπετε… και νομίζω ότι ένιωθε ότι η επιστημονική φαντασία πρέπει να είχε κάποια σχέση με την επιστήμη, και ότι επομένως θα ήταν καλό για μένα.

Έτσι, στα εννιά μου άρχισα να διαβάζω επιστημονική φαντασία. Και, με τα χρόνια, με ενδιέφεραν τόσο πολύ τέτοιες ιστορίες που – όταν έφτασα τα 17 μου χρόνια– άρχισα να προσπαθώ να γράψω μερικές δικές μου. Οι πρώτες μου προσπάθειες απορρίφθηκαν από τα περιοδικά, αλλά – μετά από αρκετούς μήνες προσπάθειας– κατάφερα να πουλήσω κάποιες από αυτές.

Ωστόσο, δεν πίστευα ότι θα μπορούσα ποτέ να κερδίσω τα προς το ζην ως συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, έτσι συνέχισα τις σπουδές μου. Συνέχισα στο σχολείο, σπούδασα βιοχημεία και τελικώς έγινα επιστήμονας. Παντρεύτηκα, υπηρέτησα στον στρατό, απέκτησα δυο παιδιά και παράλληλα με όλα αυτά συνέχισα να γράφω επιστημονική φαντασία.

PLOWBOY: Πότε κάνατε τη μετάβαση από τη συγγραφή επιστημονικής φαντασίας στην παραγωγή επιστημονικών κειμένων;

ASIMOV: Αυτή η φάση της καριέρας μου ξεκίνησε όταν δίδασκα στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστώνης και μου ζητήθηκε να βοηθήσω δύο από τους συναδέλφους μου να γράψουν ένα εγχειρίδιο βιοχημείας. Συμφώνησα να βάλω ένα χεράκι· όμως σύντομα ανεκάλυψα ότι η συγγραφή μη μυθοπλασίας ήταν ακόμα πιο διασκεδαστική από τη συγγραφή μυθοπλασίας. Διαπίστωσα, ωστόσο, ότι η συνεργασία με άλλους ανθρώπους μου έβαζε όρια, οπότε αποφάσισα να το κάνω μόνος μου… και διαπίστωσα ότι μου άρεσε πολύ να γράφω για την επιστήμη  και με τον δικό μου τρόπο.

Όταν το 1957, το Sputnik One τέθηκε σε τροχιά πολλοί άνθρωποι ένιωσαν ότι το εκπαιδευτικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών είχε παραμελήσει την επιστήμη. Έτσι,  κινούμενος από έναν λογικό πατριωτισμό, αισθάνθηκα ότι έπρεπε να γράψω περισσότερα βιβλία για την επιστήμη και – χονδρικά από εκείνη τη στιγμή και μετά– η συγγραφική μου παραγωγή έγινε σε μεγάλο βαθμό μη μυθοπλαστική.

PLOWBOY: Γράφετε ακόμη βιβλία επιστημονικής φαντασίας;

ASIMOV: Ως κάποιο βαθμό ναι. Στην πραγματικότητα, τώρα γράφω περισσότερες υποθέσεις μυστηρίου. Ωστόσο, μέχρι να πεθάνω θα είμαι γνωστός ως συγγραφέας επιστημονικής μυθιστορημάτων επιστημονικής φανατασίας. Και δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτό. Αυτός είναι ο τομέας στον οποίο δημιούργησα τη φήμη μου.

PLOWBOY: Μπορείτε να μας δώσετε έναν καλό ορισμό της επιστημονικής φαντασίας;

ASIMOV: Κάθε συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας την ορίζει διαφορετικά. Για παράδειγμα, ο John Campbell – ο σπουδαίος, σύγχρονος, συγγραφέας – είπε ότι οι ιστορίες επιστημονικής φαντασίας είναι αυτές που αγοράζουν οι εκδότες βιβλίων επιστημονικής φαντασίας.

PLOWBOY: Ποιος όμως είναι ο δικός σας ορισμός; 

ASIMOV: Νομίζω ότι η επιστημονική φαντασία είναι, ο κλάδος της λογοτεχνίας ο οποίος ασχολείται με τις ανθρώπινες αντιδράσεις που προκαλούν οι αλλαγές στο επίπεδο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Και μια τέτοια συγγραφική δραστηριότητα πηγαίνει στην καρδιά των θεμάτων που μας προβληματίζουν τώρα, επειδή ο κόσμος αλλάζει με ταχύτητα ανεμοστρόβιλου. Επιπλέον, κάθε άτομο που είναι, ας πούμε μεταξύ 15 και 30 ετών σήμερα, είναι πιθανό να ζήσει μια καλή ζωή στον εικοστό πρώτο αιώνα. Τότε ο κόσμος θα είναι τελείως διαφορετικός!

Τώρα, εσείς μπορεί να θεωρείτε πως αυτή είναι μια προφανέστατη αλήθεια, αλλά δεν είναι καθόλου! Πολύ λίγοι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι η αλλαγή είναι αναπόφευκτη και ότι θα συμβαίνει όλο και ταχύτερα, καθώς περνά ο χρόνος. Επομένως, είναι απολύτως αναγκαίο να περιλαμβάνουμε την οπτική του μέλλοντος, στη λήψη των αποφάσεών μας… και να αντιμετωπίζουμε αυτό το μέλλον με τόλμη και αυτοπεποίθηση.

Πιστεύω ότι η ανάγνωση επιστημονικής φαντασίας, μπορεί να πείσει - περισσότερο από κάθε άλλο διάβασμα - ότι η αλλαγή είναι αναπόφευκτη.  Όταν ένας άνθρωπος διαβάζει επιστημονική φαντασία, αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι το μέλλον θα είναι διαφορετικό. 

PLOWBOY: Σύμφωνα λοιπόν με τη γνώμη σας η επιστημονική φαντασία βοηθάει κάποιον να προσαρμοστεί στο γεγονός ότι ο κόσμος θα αλλάζει συνεχώς. Αλλά η συγγραφή της, συνήθως, δεν προσπαθεί να δώσει μια ακριβή εικόνα για το πώς θα είναι ο κόσμος. Έτσι δεν είναι; 

ASIMOV: Δεν ξέρω κανέναν συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας που να προσπαθεί πραγματικά να γίνει προφήτης. Τέτοιοι συγγραφείς κάνουν τη δουλειά τους, χωρίς να ενδιαφέρονται να είναι απολύτως ακριβείς στις προβλέψεις τους, αλλά απλώς να  σφυρηλατούν - ιστορία με την ιστορία - την ιδέα ότι η ζωή στο μέλλον, θα είναι διαφορετική. 

PLOWBOY: Και σύμφωνα με την αντίληψή σας, το κλειδί γι' αυτές τις αλλαγές θα είναι η πρόοδος στην επιστήμη και στην τεχνολογία. 

ASIMOV: Η επιστημονική φαντασία βασίζει πάντα τα μελλοντικά της οράματα στις αλλαγές που γίνονται στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας. Και ο λόγος αυτής της συνέπειας είναι απλώς ότι –στην πραγματικότητα– όλες οι άλλες αλλαγές στην ιστορία ήταν αδιάφορες και ασήμαντες. Για παράδειγμα, ποια αλλαγή, επέφερε τάχα, στη ζωή των ανθρώπων του αρχαίου κόσμου, το γεγονός ότι ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε την Περσική Αυτοκρατορία; Προφανώς, αυτό το ιστορικό γεγονός είχε τη σημασία του για πολλούς ανθρώπους. Αλλά αν κοιτάξετε την ανθρωπότητα στο σύνολό της, τότε, θα δείτε ότι η ζωή συνεχίστηκε σχεδόν όπως και πριν από την κατάκτηση.

Από την άλλη, σκεφτείτε τις αλλαγές που έγιναν στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων εξαιτίας της ανάπτυξης της γεωργίας, της εφεύρεσης της πυξίδας, της πυρίτιδας ή της τυπογραφίας. Ακόμα καλύτερα, κοιτάξτε την πρόσφατη ιστορία και αναρωτηθείτε: «Ποια μεταβολή θα προκαλούσε το ενδεχόμενο να είχε κερδίσει ο Χίτλερ τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο;» Φυσικά, μια τέτοια νίκη θα είχε μεταβάλει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Θα είχε ως αποτέλεσμά της πολλή φρίκη, αγωνία και πόνο. Εγώ ο ίδιος, πιθανότατα δεν θα είχα επιβιώσει. (σ.σ. ήταν εβραϊκής καταγωγής).

Αλλά ο Χίτλερ θα είχε πεθάνει τελικά, και τα αποτελέσματα της νίκης του θα είχαν σταδιακά ξεθωριάσει και θα είχαν γίνει ασήμαντα – από την άποψη της πραγματικής αλλαγής – σε σύγκριση με προόδους όπως η αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας, η έλευση της τηλεόρασης ή η εφεύρεση του αεριωθουμένου.

PLOWBOY: Πιστεύετε πραγματικά πως όλες οι σημαντικές αλλαγές στην ιστορία οφείλονται στην επιστήμη και στην τεχνολογία; 

ASIMOV: Από τις ποικίλες αλλαγές αυτές που αποδείχτηκαν μόνιμες - αυτές που επηρέασαν κάθε πτυχή της ζωής - και έκαναν βέβαιο ότι η ανθρωπότητα δεν θα μπορούσε ποτέ να επιστρέψει πίσω, προέρχονταν πάντα από την επιστήμη και την τεχνολογία. Στην πραγματικότητα, αυτό το δίδυμο "κινουσών αιτιών" βρισκόταν πίσω από τις άλλες καθαυτό ιστορικές αλλαγές.  Γιατί, για παράδειγμα, ο Λούθηρος πέτυχε, ενώ άλλοι σημαντικοί επαναστάτες κατά της μεσαιωνικής εκκλησίας – όπως ο John Huss – απέτυχαν; Λοιπόν, ο Λούθηρος πέτυχε επειδή το κίνημά του αναπτύχθηκε παράλληλα με την τυπογραφία. Έτσι, τα καλά ρεαλιστικά γραπτά του δημοσιεύθηκαν σε φυλλάδια και διαδόθηκαν τόσο μακριά και σε τόσο εύρος, ώστε οι αξιωματούχοι της εκκλησίας να ήταν αδύνατον να σταματήσουν την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση ακόμα κι αν είχαν κάψει τον Λούθηρο στην πυρά.

PLOWBOY: Σήμερα ο κόσμος αλλάζει γρηγορότερα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορία. Αισθάνεσθε λοιπόν ότι η επιστήμη –και οι επιστήμονες– είναι ιδιαίτερα σημαντική τώρα;

ASIMOV: Νομίζω ότι ναι, και ως αποτέλεσμα είναι η γνώμη μου ότι όποιος μπορεί ενδεχομένως να εισαγάγει την επιστήμη στους μη επιστήμονες οφείλει να το κάνει. Εξάλλου, δεν θέλουμε οι επιστήμονες να γίνουν ιερατεία. Δεν επιθυμούμε οι στοχαστές που κατέχουν την τεχνολογική γνώση να γνωρίζουν κάτι, το οποίο κανείς άλλος δεν γνωρίζει –να «φέρουν τον νόμο από το όρος Σινά»– γιατί μια τέτοια κατάσταση θα οδηγούσε σε φόβο του κοινού για την επιστήμη και τους επιστήμονες. Και ο φόβος, όπως γνωρίζετε, μπορεί να είναι επικίνδυνος.

PLOWBOY: Ναι αλλά, δεν βρίσκετε ότι η επιστημονική γνώση έχει γίνει πια τόσο απίστευτα απέραντη και εξειδικευμένη στις μέρες μας, ώστε να είναι δύσκολο για οποιοδήποτε άτομο να τα παρακολουθήσει όλα;

Λοιπόν, δεν περιμένω από όλους να γίνουν επιστήμονες ή να κατανοήσουν κάθε νέα εξέλιξη. Σε τελική ανάλυση, υπάρχουν πολύ λίγοι Αμερικανοί που γνωρίζουν αρκετά για το ποδόσφαιρο, ώστε να μπορούν να γίνουν διαιτητές ή προπονητές... Όμως πολλοί άνθρωποι καταλαβαίνουν το άθλημα αρκετά καλά, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν ένα παιχνίδι.  Δεν είναι σημαντικό ο μέσος πολίτης να κατανοεί την επιστήμη τόσο πλήρως ώστε να μπορεί να εμπλακεί πραγματικά στην έρευνα· όμως είναι πολύ σημαντικό οι άνθρωποι να μπορούν να «παρακολουθούν το παιχνίδι» αρκετά καλά ώστε να έχουν κάποιες λογικές απόψεις για την πολιτική.

Κάθε θέμα παγκόσμιας σημασίας –κάθε ζήτημα από το οποίο εξαρτάται η ζωή και ο θάνατος των ανθρώπων– αφορά στην επιστήμη και οι άνθρωποι δεν πρόκειται να είναι ικανοί να ασκούν  το δημοκρατικό τους δικαίωμα, δηλαδή να κατευθύνουν την κυβερνητική πολιτική προς τέτοιους τομείς, αν δεν κατανοούν πώς οι πολιτικές αποφάσεις τούς επηρεάζουν. 

PLOBOY: Δηλαδή υπονοείτε ότι η επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν να λύσουν όλα τα προβλήματά μας; 

ASIMOV: Νομίζω ότι η τεχνολογία μπορεί να μας σώσει, αν χρησιμοποιηθεί σωστά. Δεν ξέρω σίγουρα… ορισμένα από τα προβλήματά μας μπορεί να αποδειχθούν άλυτα ακόμη και για την επιστήμη και την τεχνολογία. Αλλά αν αυτά τα δύο εργαλεία αποτύχουν, τίποτα άλλο δεν θα πετύχει.

Φυσικά, οι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν σχετικά με τις χρήσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν είναι εύκολες. Πρέπει να εξετάσουμε τους κινδύνους που συνοδεύουν τη χρήση συγκεκριμένων τεχνολογιών και τους κινδύνους που θα μπορούσαν να προκύψουν από την αδυναμία χρήσης τους. Για να δώσουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι οι σταθμοί πυρηνικής σχάσης πολλαπλασιάζονται. Εάν συμβούν ατυχήματα χειρότερα από το Three Mile Island, θα μπορούσαν να υπάρξουν πολλοί θάνατοι. Από την άλλη πλευρά, εάν κλείσoυμε τους πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, χωρίς να έχουμε καταφέρει να βρούμε επαρκείς εναλλακτικές για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών μας, επίσης θα μπορούσαν να προκληθούν πολλοί θάνατοι. Και όταν ένα άτομο πεθαίνει, δεν έχει μεγάλη διαφορά για το άτομο αυτό, αν θα πεθάνει εξαιτίας της πυρηνικής σχάσης ή της έλλειψης ενέργειας από πυρηνική σχάση.

Δεν χρειάζεται να αποφασίσουμε ποια πορεία δράσης θα μας καταστρέψει όλους ή θα μας σώσει όλους, γιατί τα ερωτήματα που μας περιμένουν δεν είναι τόσο απλά. Αντίθετα, πρέπει να αποφασίσουμε ποια πορεία δράσης έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να μας επιτρέψει να προχωρήσουμε από φέτος στο επόμενο έτος –και από αυτόν τον αιώνα στον επόμενο– με μέγιστη ασφάλεια. Πουθενά δεν υπάρχει άσπρο ή μαύρο. Πουθενά οι επιλογές δεν είναι απλές και ξεκάθαρες.

Και πράγματι, είναι γεγονός πως δεν είναι δυνατόν να επιβιώσουμε χωρίς κάποια ζημιά, όποια κατεύθυνση και να ακολουθήσουμε. 

PLOBOY: Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας, οι προοπτικές της ανθρωπότητας για το εγγύς μέλλον; 

ASIMOV: Για να πω την αλήθεια, δεν νομίζω ότι οι πιθανότητες είναι πολύ καλές, όσον αφορά στην επίλυση των άμεσων προβλημάτων μας.  Νομίζω ότι οι πιθανότητες ο πολιτισμός να επιβιώσει για περισσότερα από άλλα 30 χρόνια –ότι θα εξακολουθεί να ανθίζει το 2010– είναι μικρότερες από 50 τοις εκατό.

PLOBOY: Τι είδους καταστροφή προβλέπετε;

ASIMOV:  Υποθέτω ότι καθώς ο πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνεται –και καθώς μειώνονται οι διαθέσιμοι πόροι– θα υπάρχει λιγότερη ενέργεια και τροφή, επομένως όλοι θα βρεθούμε σε μια κατάσταση εναγώνιας αναζήτησης πόρων. Αυτό που θα απασχολεί τον μέσο άνθρωπο, θα είναι να εξασφαλίσει το επόμενο γεύμα, το επόμενο τσιγάρο, το επόμενο μέσο μεταφοράς. Σε έναν τέτοιο παγκόσμιο αγώνα, η Γη θα καταστεί έρημος, καθώς όλοι θα αγωνίζονται απλώς για να επιβιώσουν ανεξάρτητα από το κόστος για το περιβάλλον. Θέστε το ως εξής: Αν πρέπει να διαλέξω ανάμεσα στο να σώσω τον εαυτό μου και να σώσω ένα δέντρο, θα διαλέξω εμένα.

Η τρομοκρατία θα γίνει επίσης τρόπος ζωής σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από σοβαρές ελλείψεις. Τέλος, κάποια κυβέρνηση θα πρέπει να αποφασίσει ότι ο μόνος τρόπος για να πάρει αυτό που χρειάζεται ο λαός της είναι να καταστρέψει ένα άλλο έθνος και να πάρει τα αγαθά του… πατώντας το κουμπί της πυρηνικής ενέργειας.

Και αυτό το απόλυτο χάος πρόκειται να συμβεί – ακόμα κι αν κανείς δεν θέλει πυρηνικό πόλεμο και ακόμα,  αν όλοι θέλουν ειλικρινά την ειρήνη και την κοινωνική δικαιοσύνη – αν συνεχίσει να αυξάνεται ο αριθμός των στομάτων που τρέφονται. Τίποτα δεν θα μπορέσει να αντισταθεί στην πίεση ολόκληρης της ανθρωπότητας που απλά προσπαθεί να μείνει ζωντανή!

PLOBOY: Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το τεράστιο πρόβλημα;

ASIMOV: Νομίζω ότι θα χρειαστούμε ένα είδος παγκόσμιας διακυβέρνησης. Ωστόσο, δεν αρχίζουμε καν να κινούμαστε προς μια τέτοια ενότητα σήμερα. Αντιθέτως, καθώς κοιτάζω σε όλο τον κόσμο, μου φαίνεται ότι ακόμη και τα μεμονωμένα έθνη μας γίνονται λιγότερο ισχυρά από πριν.

PLOBOY: Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό; Η ατομική βόμβα δίνει σε πολλές χώρες αρκετή δύναμη για να καταστρέψουν όλον τον κόσμο.

ASIMOV: Πράγματι, τα έθνη με πυρηνικές βόμβες μπορούν να καταστρέψουν τον κόσμο ... αλλά δεν μπορούν να κερδίσουν κανέναν πόλεμο. Δεν χρησιμοποιήσαμε τέτοια εκρηκτικά στο Βιετνάμ και η Σοβιετική Ένωση δεν τα χρησιμοποιεί στο Αφγανιστάν, επειδή οι βόμβες είναι απλώς πολύ ισχυρές.

Μπορεί κάλλιστα να συμβεί αυτό, δημιουργώντας έναν κόσμο στον οποίο οι τρομοκράτες μπορούν να έχουν σχεδόν όλα τα πλεονεκτήματα της προηγμένης τεχνολογίας, καθώς η επιστήμη έχει καταστήσει πλέον κάθε άτομο ικανό να αψηφήσει οποιαδήποτε κυβέρνηση, ώστε να της επιβληθεί.

Και, νομίζω ότι αντί να χαιρετίζουμε αυτήν την αποδυνάμωση των κυβερνήσεων, καλύτερο θα ήταν να συνειδητοποιήσουμε ότι βοηθά στην καταστροφή μας. Θα προτιμούσα να δω τη διεθνή συνεργασία να είναι αρκετά διαδεδομένη ώστε να μας προσφέρει τουλάχιστον το ισοδύναμο μιας παγκόσμιας κυβέρνησης.

Ένα παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης θα μπορούσε φυσικά να οδηγήσει σε τυραννία. Αλλά μια παγκόσμια δικτατορία, όσο δυσάρεστη κι αν είναι, μπορεί να είναι αναπόφευκτη αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας και να τα λύσουμε. Αντίθετα, η έλλειψη παγκόσμιας διακυβέρνησης μπορεί να σημαίνει παγκόσμια αταξία και σύγχυση… και δεν νομίζω ότι το χάος μπορεί να λύσει τίποτα.

PLOBOY: Ποια γεγονότα θα μπορούσαν να παρακινήσουν τα έθνη του διχασμένου κόσμου μας να ενωθούν; 

ASIMOV: Αρκετά από τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου θα μπορούσαν να αποτελέσουν καταλύτες για τη δημιουργία ενός συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης.  Ίσως το πιο βασικό είναι ο φόβος… ο φόβος ότι η εναλλακτική λύση, αντί της συνένωσης των εθνών, θα μπορούσε να είναι η ολοκληρωτική καταστροφή. Για παράδειγμα, ήταν ένας τέτοιος φόβος που έκανε τη Μεγάλη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες να συμμαχίσουν με τη Σοβιετική Ένωση, εναντίον της Γερμανίας, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Εννοείται πως δεν αναμένω όλα τα έθνη να αγαπήσουν, ξαφνικά, το ένα το άλλο. Το μόνο που ελπίζω είναι ότι οι διάφορες χώρες θα συνεργαστούν. Φυσικά, εάν τα έθνη συνεργαστούν επί μακρόν, οι άνθρωποι μπορεί τελικά να ξεχάσουν τις έχθρες τους.

PLOBOY: Υπάρχει κάτι άλλο που θα μπορούσε να οδηγήσει διαφορετικές χώρες να ενωθούν; 

ASIMOV: Μπορούμε πάντα να βασιζόμαστε στην πλεονεξία. Δεν αποκλείεται, κάποια στιγμή, να  καταστεί απαραίτητο να χτιστούν τεράστιες κατασκευές –είτε στην επιφάνεια της Γης είτε στο διάστημα– για να τροφοδοτήσουν τον κόσμο με ενέργεια, π.χ. ηλιακούς συλλέκτες, τόσο τεράστιους, ώστε καμία χώρα να μην μπορεί να τους κατασκευάσει από μόνη της.  Και στην προοπτική να αποκτήσουν τα αντιμαχόμενα έθνη επαρκή ενεργειακά αποθέματα, μόνο αν ένωναν τις δυνάμεις τους, θα ήταν πιθανόν να παραμερίσουν τις διαφορές τους, συνεργαζόμενα, απλώς, από πλεονεξία.

Πιστέψτε με, τα εμπόδια που ορθώνονται ώστε να δυσκολεύουν τη συνεργασία σήμερα πρόκειται απλώς να καταρρεύσουν, όταν διακυβευτούν οι πηγές ενέργειας! Κοιτάξτε, για παράδειγμα, την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Όταν το Ισραήλ έγινε έθνος το 1948, κανείς δεν ανησυχούσε για τους Παλαιστίνιους. Αλλά το 1948 δεν είχε ακόμη αποδειχθεί ότι η Μέση Ανατολή κολυμπά σε έναν ωκεανό πετρελαίου. Τώρα αυτό το γεγονός είναι γνωστό… και η PLO μπορεί να υποστηρίζεται από κάθε σχεδόν χώρα στον κόσμο. Αυτή η ανατροπή συνέβη, φυσικά, παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη είναι χριστιανική, ενώ η Μέση Ανατολή είναι μουσουλμανική, και –επί αιώνες– υπάρχει μια παραδοσιακή σύγκρουση μεταξύ των πιστών των δύο θρησκειών.

Υπάρχει επίσης ένας τρίτος παράγοντας που μπορεί να βοηθήσει να ενωθεί ο κόσμος: η υπερηφάνεια. Εάν βρεθούμε αντιμέτωποι με την ανάγκη να χτίσουμε τεράστιες κατασκευές στο διάστημα για τη συλλογή ενέργειας, αυτό θα αποτελούσε μια αρκετά μεγάλη και παγκόσμια πρόκληση – αφού ειλικρινά δεν πιστεύω ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Σοβιετική Ένωση θα μπορούσαν να επιτύχουν έναν τέτοιο στόχο μόνες τους ή ακόμα και συνεργαζόμενες. Έτσι όλη η ανθρωπότητα θα ήθελε να εμπλακεί στο εγχείρημα, καθώς κανένα έθνος δεν θα ήθελε να υπολείπεται από το έργο αυτό.

Και δεν είναι απίθανο ότι θα υπάρχει αρκετή υπερηφάνεια για τη συμμετοχή  στο εγχείρημα αυτό που θα επιτρέψει στους ανθρώπους να θεωρούν τον εαυτό τους ως πολίτες της Γης και όχι ως μέλη αυτού ή του άλλου υποτμήματος. Ζούμε σε μια εποχή που υπάρχουν πολλά για τα οποία πρέπει να ντρεπόμαστε και πολλά για να θυμώνουμε, αλλά όχι πολλά για τα οποία πρέπει να είμαστε υπερήφανοι. Μου κάνει εντύπωση ότι η προσπάθεια για αληθινή ανάπτυξη του διαστήματος θα μπορούσε να δώσει σε όλους τους ανθρώπους –και σε όλα τα έθνη– την ευκαιρία να αισθανθούν υπερήφανα για τον εαυτό τους.

PLOBOY: Η προσπάθεια βιομηχανοποίησης του διαστήματος θα ήταν ένα τεράστιο εγχείρημα. Ποια πιθανά κέρδη –εκτός από υπερηφάνεια και ενότητα– θα μπορούσαν να την δικαιολογήσουν;

ASIMOV: Αν οι άνθρωποι φοβούνται αρκετά την πυρηνική σχάση, και εάν ο άνθρακας αποδειχθεί εξίσου επικίνδυνος με διαφορετικό τρόπο, και εάν το πετρέλαιο αρχίσει να εξαντλείται, και εάν δεν καταφέρουμε να αναπτύξουμε πυρηνική σύντηξη ή ενέργεια από αυτήν για όλους, κι αν οι άλλες μορφές ενέργειας αποδειχτούν απλώς ανεπαρκείς για τις ανάγκες μας… τότε οι άνθρωποι μπορεί να στραφούν στην ηλιακή ενέργεια. Αλλά για να λειτουργήσουμε τον βιομηχανικό μας κόσμο, θα έπρεπε να παράγουμε ηλιακή ηλεκτρική ενέργεια σε τεράστια κλίμακα, και η αίσθησή μου είναι ότι αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί στην επιφάνεια της Γης. Κυρίως, διότι η παραγωγή επίγειας ηλιακής ενέργειας σχετίζεται με τη γεωγραφία, καθώς ορισμένες περιοχές έχουν περισσότερη ηλιοφάνεια από άλλες.

Ωστόσο, θα μπορούσαμε να συλλέξουμε ηλιακή ενέργεια από το εγγύς διάστημα. Μια ευρεία ομάδα ηλιακών κυψελών που θα τοποθετηθούν σε τροχιά πάνω από τον Ισημερινό της Γης θα μπορούσε να συλλέξει πολύ περισσότερη ενέργεια -και να το κάνει πολύ πιο αποτελεσματικά- από ό,τι οι συλλέκτες που βρίσκονται στην επιφάνεια του πλανήτη. Η ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγουν τέτοιοι διαστημικοί σταθμοί, θα μετατρέπεται στη συνέχεια σε ακτινοβολία μικροκυμάτων, θα μεταφέρεται σε σταθμούς λήψης και θα μετατρέπεται εκ νέου σε ηλεκτρική ενέργεια. Μια τέτοια ενέργεια θα ανήκε ιδανικά σε ολόκληρο τον πληθυσμό της Γης αντί να γίνει ιδιοκτησία ενός έθνους.

Θα μπορούσαμε επίσης να δημιουργήσουμε βιομηχανικές εγκαταστάσεις οι οποίες θα βρίσκονται σε τροχιά, ώστε να αξιοποιήσουμε το κενό, τη μηδενική βαρύτητα και τις υψηλές και χαμηλές θερμοκρασίες, που είναι χαρακτηριστικές του διαστήματος. Έτσι οι επικίνδυνες εργασίες, όπως οι εργασίες με σκληρές ακτινοβολίες και πειράματα γενετικής θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν «εκτός πλανήτη», ενώ θα μπορούσαμε να διαχέουμε ρύπανση – την οποία δεν μπορούμε να αποφύγουμε να παράγουμε– στο διάστημα, όπου ο ηλιακός άνεμος θα τη σάρωνε πέρα από τους αστεροειδείς.

Υπάρχει ένα ακόμη πλεονέκτημα στην προσπάθεια να επεκτείνουμε τον χώρο μας. Για να ολοκληρώσουμε ένα τέτοιο πολυδάπανο έργο –και να επιτύχουμε παγκόσμια σταθερότητα– θα πρέπει να φορολογήσουμε τα πλουσιότερα έθνη περισσότερο από ό,τι τα φτωχότερα.  Όμως μια τέτοια ρύθμιση θα διόρθωνε μια ιστορική αδικία, επειδή τα πλούσια έθνη –εδώ και πολύ καιρό– διοικούν διεθνείς εταιρείες με τέτοιο τρόπο ώστε οι πλουσιότερες χώρες να επωφελούνται εις βάρος των φτωχότερων.

PLOBOY: Συνεπώς πιστεύετε ότι η λύση των σημερινών προβλημάτων της ανθρωπότητας βρίσκεται στην επέκταση των συνόρων της;

ASIMOV: Πάντα, πάντα! Καθ΄όλη τη διάρκεια της ιστορίας της η ανθρωπότητα επεκτείνει τα όρια της και το κάνει ακόμη και σήμερα. Ωστόσο, ένα από τα σύγχρονα προβλήματά μας, είναι ότι ο ρυθμός αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού έχει υπερκεράσει - τουλάχιστον προς το παρόν - τη δυναμική μας τέτοιας επέκτασης. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ εύκολο να υπολογίσουμε ότι σε μερικές χιλιάδες χρόνια –με τον σημερινό μας ρυθμό αναπαραγωγής– το βάρος της ανθρώπινης σάρκας και αίματος θα είναι ίσο με αυτό ολόκληρου του σύμπαντος!

PLOBOY: Τότε δεν θα λέγατε ότι βρισκόμαστε σε μια κατάσταση: bottleneck, αυτή τη στιγμή; Υπάρχει κάποιος τρόπος να επεκταθούμε στο διάστημα αρκετά γρήγορα για να μετριαστούν τα προβλήματα της αύξησης του πληθυσμού της Γης;

ASIMOV: Σωστά. Στον επόμενο μισό αιώνα μπορούμε να εγκαταστήσουμε, το πολύ, δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στο διάστημα. Αλλά αν συνεχίσουμε να πολλαπλασιαζόμαστε όπως κάνουμε τώρα, θα προσθέσουμε δισεκατομμύρια άτομα στον πληθυσμό του πλανήτη. Πρέπει λοιπόν να λύσουμε αυτό το πρόβλημα εδώ στη Γη.

PLOBOY: Έχετε κάποιες ιδέες για το πώς θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα τον υπερπληθυσμό;

ASIMOV: Υπάρχουν μόνο δύο μέθοδοι: Ή να αυξήσουμε το ποσοστό θνησιμότητας, ή να μειώσουμε το ποσοστό γεννήσεων. Αν δεν χρησιμοποιήσουμε την εφευρετικότητά μας για να μειώσουμε το ποσοστό γεννήσεων στον κόσμο, θα αντιμετωπίσουμε τη μοίρα κάθε είδους που αυξάνει τον πληθυσμό του, περισσότερο από την τροφή του και τελικά πεθαίνει ως αποτέλεσμα της πείνας, των ασθενειών, της θήρευσης κ.τ.λ.

Πρέπει, επομένως, να μειώσουμε το ποσοστό γεννήσεων… και νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι η καθολική εθελοντική αντισύλληψη. Για μένα, ο λογικός τρόπος για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι να δώσουμε στις γυναίκες κάτι να κάνουν εκτός από το να έχουν πολλά παιδιά. Οι περισσότερες κοινωνίες δεν επέτρεψαν ποτέ στις γυναίκες να κάνουν οτιδήποτε σημαντικό εκτός από το να γεννήσουν απογόνους. Εξάλλου, κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, τα ποσοστά θανάτων ήταν υψηλά, τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας ήταν τεράστια και το προσδόκιμο ζωής ήταν χαμηλό. Έτσι, οι άνθρωποι έπρεπε να κάνουν πολλά παιδιά, διαφορετικά το είδος θα έσβηνε.

Τώρα, όμως, αντιστρέψαμε την κατάσταση. Το ποσοστό θνησιμότητας είναι χαμηλό, η βρεφική θνησιμότητα είναι χαμηλή, το προσδόκιμο ζωής είναι υψηλό και θα καταστρέψουμε τη Γη αν συνεχίσουμε να αναπαραγόμαστε με τον σημερινό ρυθμό. Πρέπει λοιπόν να κάνουμε σεβαστό για τις γυναίκες να μην έχουν πολλά παιδιά.

Φυσικά, η πρότασή μου είναι ουσιαστικά ίδια με έναν από τους βασικούς στόχους του γυναικείου απελευθερωτικού κινήματος. Με έχουν χαρακτηρίσει ακόμη και ριζοσπάστη φεμινιστή: όχι επειδή αγαπώ τις γυναίκες, αν και ομολογουμένως τις αγαπώ… και όχι επειδή πιστεύω ότι η απελευθέρωση των γυναικών είναι ορθή, δίκαιη και αξιοπρεπής, αν και το πιστεύω… αλλά επειδή πιστεύω ότι πρέπει να απελευθερώσουμε τις γυναίκες εάν επιθυμούμε την επιβίωση της ανθρωπότητας. 

PLOBOY: Αλλά η προσφορά εργασίας με ικανοποιητική αμοιβή για τις γυναίκες, είναι ευκολότερη σε μια ευημερούσα χώρα όπως η δική μας, παρά σε μια φτωχή χώρα η οποία δεν είναι καν σε θέση να κρατήσει απασχολημένο μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού της. 

ASIMOV: Εκεί έγκειται το πρόβλημα. Αυτό λοιπόν που πρέπει να κάνουμε είναι να περάσουμε μια πολύ δύσκολη μεταβατική περίοδο κατά την οποία θα κατανέμουμε, σταδιακώς, πιο ομοιόμορφα τα τρόφιμα και τα υπόλοιπα αγαθά. Τα ευημερούντα έθνη πιθανότατα θα πρέπει να περάσουν μερικές δύσκολες στιγμές προς χάρη των φτωχών χωρών· ένα ενδεχόμενο που σίγουρα θα θεωρηθεί από τους ανθρώπους των πλούσιων χωρών, ως άδικο.

Ας πω επίσης, ότι όταν κάθε χρόνο μου γνωστοποιείται ο φόρος εισοδήματος που πρέπει να πληρώσω, συνειδητοποιώ ότι πληρώνω πολλά χρήματα στην κυβέρνηση και παίρνω πίσω πολύ λίγα πραγματικά σε χρήμα… ενώ οι φτωχοί άνθρωποι δεν πληρώνουν σχεδόν τίποτα στην κυβέρνηση και λαμβάνουν επίδομα ανεργίας και κάθε είδους υπηρεσίες πρόνοιας. Σκέφτομαι, λοιπόν, «Θεέ μου, τους δίνουν, αυτά που μου παίρνουν. Είναι τόσο άδικο». 
Αλλά όχι, δεν είναι άδικο! Επειδή, βλέπετε, επωφελούμαι από τα πλεονεκτήματα μιας σταθερής κοινωνίας ως αποτέλεσμα της ανταλλαγής!

Και αν οι φτωχότεροι άνθρωποι του κόσμου δεν αρχίσουν να παίρνουν κάποια οφέλη από τους περισσότερο ευημερούντες, φοβάμαι ότι θα χάσουμε την περιορισμένη παγκόσμια σταθερότητα που έχουμε. Δεν πρόκειται να "πεινάσουν ήσυχα" … θα έρθουν και θα προσπαθήσουν να πάρουν τα αγαθά μας.

Έτσι, η ανάγκη δημιουργίας χώρου –επιστρέψαμε ξανά στον αποικισμό του διαστήματος– θα μπορούσε να μας παρακινήσει να ξεκινήσουμε το απαραίτητο μοίρασμα των αγαθών.

PLOBOY: Είναι ολοφάνερο, λοιπόν, ότι πρέπει να περιορίσουμε την αύξηση του πληθυσμού μας. Πιστεύετε επίσης ότι πρέπει να περιορίσουμε και τη χρήση ενέργειας;

ASIMOV: Πολλοί πιστεύουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας. «Χρησιμοποιούσαμε μόνο τη μισή ενέργεια στις αρχές της δεκαετίας του εξήντα από αυτήν που χρησιμοποιούμε τώρα», λένε, «και η ζωή δεν ήταν τόσο άσχημη τότε». Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα σε αυτό το επιχείρημα: Από τις αρχές της δεκαετίας του εξήντα, ο πληθυσμός της Γης έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο και μεγάλο μέρος της πρόσθετης χρήσης ενέργειας επέτρεψε στο έθνος μας –με το 5% των ανθρώπων της Γης– να εξάγει τρόφιμα στον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι, όποιος θέλει να μειώσουμε τη χρήση της ενέργειας στο μισό θα πρέπει πρώτα να εξαφανίσει μερικά από αυτά τα ένα δισεκατομμύριο στόματα!

Τώρα υπάρχουν εκείνοι που λένε ότι μπορούμε να αποφύγουμε το όλο δίλημμα εάν αναπτύξουμε μια γεωργία με μεγαλύτερη ένταση εργασίας… δηλαδή να έχουμε περισσότερους ανθρώπους, αλλά λιγότερα μηχανήματα, να εργάζονται στις φάρμες μας. Πολύ θα ήθελα, λοιπόν, να άκουγα μερικούς από τους ανθρώπους που λένε ότι χρειαζόμαστε περισσότερους αγρότες, να προθυμοποιούνται να γίνουν οι ίδιοι εθελοντές σε αυτό που προτείνουν. Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που μετακινούνται από την πόλη στην ύπαιθρο δεν είναι για να γίνουν αγρότες· είναι οικογένειες μεσαίας τάξης που ζουν σε πολύ άνετα σπίτια. 
Και τα άτομα που λένε ότι φεύγουν από την πόλη για να παράγουν τα ίδια την τροφή τους και να καταναλώνουν λιγότερους φυσικούς πόρους, είναι συχνά τα ίδια που, ας πούμε, φέρνουν μαζί τους ... τις ηλεκτρικές κιθάρες τους ... και θέλουν να είναι σίγουροι ότι υπάρχει κάποιο ωραίο σύγχρονο νοσοκομείο σε μια μια κοντινή πόλη. 

Αυτοί οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι η τεχνολογία δεν είναι κάτι που μπορείς να το σπάσεις σε μικρά κομμάτια. Είναι όλα ένα κομμάτι.

PLOBOY: Δηλαδή, δεν πιστεύετε ότι είναι δυνατόν οι άνθρωποι να κάνουν χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, προσπαθώντας, όμως, να υιοθετούν έναν περισσότερο αυτάρκη, λιγότερο ενεργοβόρο και πιο φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο ζωής; 

ASIMOV: Βεβαίως. Όλοι μπορούμε να συμβάλλουμε στον περιορισμό της σπατάλης. Απ΄όσο γνωρίζω δεν υπάρχει κανένας στον κόσμο που να υποστηρίζει τη χρήση περισσότερης ενέργειας από αυτή που είναι απολύτως απαραίτητη.

PLOBOY: Με άλλα λόγια, αισθάνεστε ότι είναι επιτακτικό να ελέγχουμε την αύξηση του πληθυσμού… και όμως βρίσκετε σχεδόν επιπόλαια την απόπειρα μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας και πόρων. Θα μπορούσαμε να αντικρούσουμε τη θέση σας λέγοντας ότι κανείς, σκεφτόμενος λογικά, δεν θα διαφωνούσε με τον περιορισμό του πληθυσμού. Δεδομένων όμως των εκτιμήσεων ότι η χώρα μας θα μπορούσε να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας, σχεδόν, στο μισό, απλώς μονώνοντας σωστά τα κτίρια και εγκαθιστώντας μονάδες συμπαραγωγής θερμότητας και ισχύος, γιατί η αντιμετώπιση του θέματος της ενεργειακής απόδοσης, να μην είναι επείγουσα;

ASIMOV: Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ των δύο ζητημάτων. Δεν υπάρχουν, βλέπετε, θρησκευτικές, ηθικές ή κοινωνικές επιταγές που να λένε ότι η χρήση πολλής ενέργειας είναι θαυμάσιο πράγμα. Και πράγματι, όταν η τιμή της ενέργειας αυξάνεται –ή η διαθεσιμότητά της μειώνεται – σχεδόν όλοι αυτομάτως περιορίζουν την κατανάλωση ενέργειας. Όσον αφορά όμως στο θέμα των γεννήσεων, υπάρχει πολλή προπαγάνδα που υποστηρίζει την απόκτηση παιδιών. 

PLOBOY: Θα ισχυριζόσαστε επίσης ότι θα έπρεπε να είναι σχετικά εύκολη η διατήρηση των φυσικών πόρων μας, αφού δεν υπάρχει θρησκεία που να κηρύττει «Δεν θα ανακυκλώσεις»;

ASIMOV: Περί αυτού ακριβώς πρόκειται. Και είμαι υποχρεωμένος να παραδεχτώ ότι κινήθηκαμε προς τη λάθος κατεύθυνση υιοθετώντας την προγραμματισμένη απαξίωση των αγαθών που παράγουμε και την αλόγιστη κατανάλωση.  Και θα είναι δύσκολος ο έλεγχος της σπατάλης, εφόσον οι άνθρωποι θεωρούν ότι η δυνατότητα να σπαταλούν, είναι απόδειξη της υψηλής κοινωνικής θέσης που απέκτησαν, και οι επιχειρήσεις πιστεύουν ότι τις συμφέρει οικονομικά να κατασκευάζουν προϊόντα τα οποία καταστρέφονται γρήγορα. 

PLOBOY: Πώς άραγε μπορούν να καταπολεμηθούν τέτοιες συμπεριφορές; 

ASIMOV: Υποθέτω ότι υποστηρίζετε πως είναι δύσκολο να ελεγχθεί η σπατάλη σε μια καπιταλιστική οικονομία η οποία βασίζεται στη συνεχή δημιουργία ασήμαντων βελτιώσεων στα προϊόντα, προκειμένου να πείθονται οι καταναλωτές, ότι ένα προϊόν είναι καλύτερο από ένα άλλο. Από την άλλη πλευρά, αν επιχειρούσαμε να ρυθμίσουμε αυτόν τον ανταγωνισμό - λαμβάνοντας μέτρα, εκτός της κοινωνίας - τότε ίσως να καταλήγαμε στη σπατάλη που θα δημιουργούσε η θεσμοθετημένη αναποτελεσματικότητα. Συνεπώς, δεν είμαι καθόλου σίγουρος για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα. 

PLOBOY: Θα θέλατε να προτείνετε κάποια λύση σε αυτό το πρόβλημα; 

ASIMOV: Υποθέτω ότι θα πρέπει να επιδοθούμε στην προσπάθεια πειθούς του περιγύρου μας· πώς, για παράδειγμα, μπορούν να αποτραπούν οι άνθρωποι από το να φορούν φτερά αετού στα καπέλα τους; Η απάντηση, φυσικά, είναι να προαγάγουμε τόσο πειστικά την ανάγκη της προστασίας της άγριας ζωής στο κοινό, ώστε όποιος φοράει καπέλο με φτερά αετού, να γίνεται αυτομάτως persona nongrata στην κοινωνία. Ίσως η κοινωνικά συνειδητοποιημένη μειονότητα μπορεί, με παρόμοιο τρόπο, να δημιουργήσει ένα είδος κινήματος αιχμής του δόρατος για τη διατήρηση των φυσικών πόρων και της ενέργειας.

PLOBOY: Δρ Asimov, η ελπίδα σας για το μέλλον βασίζεται στην επέκτασή μας στο διάστημα. Μήπως η ανθρωπότητα θα μπορούσε να μάθει να είναι περισσότερο αποτελεσματική στη διαχείριση των διαθέσιμων πόρων και της ενέργειας, ώστε με τη σταθεροποίηση της κατανάλωσής τους και τη σταθεροποίηση του πληθυσμού της, να μπορεί να επιβιώσει κάλλιστα στη Γη, χωρίς να χρειαστεί να εποικίσει το διάστημα; Πολλοί στοχαστές πιστεύουν ότι μπορούμε να το επιτύχουμε.

ASIMOV: Υποθέτω ότι θα μπορούσατε να υποστηρίξετε ότι εάν αναπτύξουμε την τεχνολογία της πυρηνικής σύντηξης –ή εάν σταθεροποιήσουμε με κάποιο τρόπο τις ανάγκες του πληθυσμού και της ενέργειας μας– ίσως καταφέρουμε να επιβιώσουμε στον πλανήτη, χωρίς την ανάγκη να τον εγκαταλείψουμε. Αλλά η δική μου αίσθηση είναι ότι, ακόμα κι αν μπορούσαμε να  διαχειριστούμε τεχνολογικά και οικονομικά τα προβλήματα, τελικώς η ανθρώπινη ψυχολογία θα υπονόμευε την προσπάθεια. Η Γη θα γινόταν φυλακή. Δεν θα υπήρχε κανένας ενοποιητικός σκοπός που θα μας βοηθούσε να ξεπεράσουμε τα εθνικά κράτη… οι άνθρωποι θα αισθάνονται για πάντα εθνοτικές ομάδες, γλωσσικές ομάδες και φυλετικές ομάδες … και τελικώς θα υποκύψουμε εξαιτίας των αδιάκοπων διαμαχών. 

Νομίζω ότι ακόμα κι αν δεν χρειαζόμασταν την εξερεύνηση του διαστήματος για να κρατήσουμε ζωντανό τον πολιτισμό για υλικούς λόγους, θα χρειαζόμασταν αυτή την επέκταση για – σχεδόν απεχθάνομαι να λέω αυτή τη λέξη – πνευματικούς λόγους!

PLOBOY: Θεωρείτε λοιπόν ότι η επέκταση στο εγγύς διάστημα, είναι απαραίτητη; 

ASIMOV: Ναι. Έχουμε φτάσει στο στάδιο όπου, αν δεν "ξεπεράσουμε" τη Γη, θα την καταστρέψουμε. Και νομίζω ότι –τους επόμενους δύο αιώνες– θα είναι απαραίτητο την ανθρωπότητα να επεκταθεί στο ηλιακό σύστημα γενικά. Και δεν βλέπω τον στόχο αυτό, ως ένα τέλος.  Τελικά θα κάνουμε όλο το διάστημα δικό μας!

PLOBOY: Πώς προβλέπετε ότι θα μπορούσαμε να επιτύχουμε έναν τόσο μεγαλεπήβολο στόχο;

ASIMOV: Λοιπόν, τα πρώτα βήματα ήταν εύκολα… χρειάστηκαν μόνο τρεις μέρες για να φτάσουμε στο φεγγάρι. Συγκριτικά, ο Κολόμβος έπρεπε να ταξιδέψει –χωρίς επαφή με τον «πολιτισμό»– για εβδομάδες για να φτάσει στον Νέο Κόσμο.
Αλλά η μετάβαση στον Άρη, ο επόμενος λογικός μας στόχος, θα σημαίνει ένα ταξίδι μετ' επιστροφής μηνών ή και ετών. Και αυτό μπορεί να είναι περισσότερο ένα ψυχολογικό πρόβλημα παρά μια τεχνολογική πρόκληση. Εξάλλου, εμείς στη Γη έχουμε συνηθίσει σε έναν τεράστιο κόσμο και, αν προσλάβετε τον πλανήτη ως ένα διαστημόπλοιο– τότε θα συμφωνήσετε ότι ζούμε στο εξωτερικό του κύτους του. Όλα τα συστήματα υποστήριξης της ζωής μας βρίσκονται στην επιφάνεια και συγκρατούνται στη θέση τους λόγω της βαρύτητας.

Ωστόσο, οι άνθρωποι οι οποίοι θα λειτουργούν τους διαστημικούς σταθμούς που θα εγκαταστήσουμε, σύντομα θα συνηθίσουν να ζουν σε έναν εσωτερικό κόσμο. Επιφανειακά, το περιβάλλον τους μπορεί να είναι πολύ γήινο… επειδή οι οικισμοί μπορούν να κατασκευαστούν,  ώστε να έχουν τις κατάλληλες βαρυτικές συνθήκες, φωτισμό ημέρας και νύχτας κ.λπ. Ουσιαστικά, όμως, οι εργαζόμενοι στο διάστημα θα ζουν «μέσα», θα έχουν μεγαλύτερη επίγνωση του διαστήματος και θα ασχολούνται πολύ πιο στενά με την ανακύκλωση των πόρων τους –τροφή, αέρας, νερό κ.τ.λ.– απ’ ό,τι εμείς οι κάτοικοι της Γης.

Και οι εκατοντάδες χιλιάδες, ή ίσως και εκατομμύρια, των ανθρώπων που θα επανδρώνουν τέτοιους οικισμούς –με τα χρόνια– θα εξοικειωθούν με τα διαστημικά ταξίδια, τα οποία θα τα επιχειρούν, όπως εμείς κάνουμε με το αεροπλάνο ή το αυτοκίνητο. Τέτοιοι άντρες και γυναίκες θα αισθάνονται άνετα σε ένα εξερευνητικό διαστημόπλοιο… το σκάφος θα μοιάζει πολύ περισσότερο με το σπίτι που έζησαν σε όλη τους τη ζωή, παρά με τη Γη!

Αναμένω λοιπόν ότι οι διαστημικοί μας άποικοι θα είναι σε θέση να κάνουν μεγάλα ταξίδια που θα ήταν από άποψη ψυχολογίας αδύνατα για τους κατοίκους της Γης. Θα μπορούν να δημιουργήσουν οικισμούς εντός αστεροειδών. Θα είναι οι αδέσμευτοι Βίκινγκς του μέλλοντος. Οι υπόλοιποι από εμάς θα είμαστε, πράγματι, αιχμάλωτοι της Γης.

PLOBOY: Οραματίζεστε, λοιπόν, οικισμούς στους αστεροειδείς; 

ASIMOV: Ναι, αυτοί οι πρωτοπόροι θα μπορούσαν να υποσκάψουν τους νανοπλανήτες. Στους αστεροειδείς –παρεμπιπτόντως– θα μπορούσαν να δημιουργηθούν πολύ καλύτεροι οικισμοί, απ' ό,τι στη Σελήνη, επειδή αυτός ο δορυφόρος δεν έχει ορισμένα ελαφρά στοιχεία ... συμπεριλαμβανομένου του άνθρακα, του υδρογόνου και του αζώτου. Οι κάτοικοι της Σελήνης θα έπρεπε επομένως να εξαρτώνται από τη Γη για τέτοιες βασικές ουσίες, αλλά οι άποικοι των αστεροειδών θα μπορούσαν να έχουν τις δικές τους προμήθειες και να είναι πραγματικά ανεξάρτητοι από τη Γη.

Επιπλέον, εάν τέτοιοι εξερευνητές ανέπτυσαν πυρηνική σύντηξη, θα μπορούσαν τελικά να γίνουν εντελώς ανεξάρτητοι από τον ήλιο, και να είναι σε θέση να οδηγήσουν τους αστεροειδείς τους στο εξώτερο διάστημα.

PLOBOY: Ποιος είναι τάχα ο λόγος για να στείλουμε έναν αστεροειδή στο εξώτερο διάστημα;

ASIMOV: Α, γιατί τότε οι ταξιδιώτες θα μπορούσαν να εξερευνήσουν τα αστέρια χωρίς να φύγουν ποτέ από το σπίτι τους. Δεν θα χρειαζόταν να εγκαταλείψουν τον κόσμο στον οποίο έχουν ζήσει, ή να αποχαιρετήσουν τους φίλους και τους συγγενείς τους και όλα τα παλιά γνωστά μέρη. Αντίθετα, ολόκληρος ο αστεροειδής θα μπορούσε απλώς να σταματήσει να περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και να εκτοξευθεί. Τελικά – μετά από πολύ, πολύ καιρό – οι απόγονοι των εξερευνητών μπορεί να φτάσουν σε ένα άλλο πλανητικό σύστημα.

PLOBOY: Αλλά το πλησιέστερο ηλιακό σύστημα απέχει έτη φωτός από το δικό μας.

ASIMOV: Ομολογουμένως, ο παράγοντας του χρόνου που εμπλέκεται σε αυτό το εγχείρημα είναι τεραστίου μεγέθους, οπότε  είναι δύσκολο για εσάς και για μένα να αντιληφθούμε πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι να κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι. Αλλά μπορώ να φανταστώ ότι μιλάω  σε μια αμοιβάδα –αν μου επιτρέπετε να φανταστώ μια αμοιβάδα ικανή να συζητήσει το θέμα– και να την ρωτήσω αν θα επιθυμούσε να είναι ένα από τα 50 τρισεκατομμύρια κύτταρα που αποτελούν έναν πολυκύτταρο οργανισμό όπως ένας άνθρωπος… ένα δηλαδή πλάσμα έναντι του οποίου μια μεμονωμένη αμοιβάδα, είναι κάτι ασήμαντο. Το μικροσκοπικό κύτταρο θα τρομοκρατείτο και θα μου έλεγε:  «Τι; θα έλεγε. Να εγκαταλείψω τη συνείδηση και την ατομικότητά μου για να γίνω μέρος μιας μεγάλης ομάδας; Ποτέ, ποτέ, ποτέ!»

Ωστόσο, όπως γνωρίζει ο καθένας από εμάς –όπως γνωρίζει δηλαδή η συνείδηση των  συνδυασμένων 50 τρισεκατομμυρίων κυττάρων μας– υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να κάνουμε και απολαύσεις που μπορούμε να ζήσουμε τις οποίες ένα μεμονωμένο κύτταρο δεν μπορεί καν να φανταστεί. Εσείς ή εγώ δεν μπορούμε να μην συμφωνούμε ότι αξίζει τα κύτταρα μας να εγκαταλείψουν την ανεξαρτησία και την ατομικότητά τους για χάρη αυτού που έχουμε.

Λοιπόν, αισθάνομαι ότι μια αντίστροφη εξέλιξη μπορεί κάποια μέρα να συμβεί σε μεγαλύτερη κλίμακα. Ένας μεμονωμένος οικισμός αστεροειδών θα αποφασίσει να μην είναι μέρος μιας μεγάλης κοινότητας οικισμών, θα προτιμήσει να τους εγκαταλείψει και να γίνει ξανά «αμοιβάδα»… για χάρη της ίδρυσης τελικά ενός νέου πλανητικού «ατόμου» κάτω από εντελώς νέες συνθήκες.

Φυσικά, είναι δύσκολο να προβλέψουμε το μέλλον με ακρίβεια. Μπορεί να συμβεί –στην πραγματικότητα, είναι σχεδόν αναπόφευκτο– καθώς αφ' ης στιγμής αρχίσαμε τα διαστημικά ταξίδια, τα γεγονότα θα πάρουν μια εντελώς απροσδόκητη τροπή. Θα συμβεί κάποια νέα εξέλιξη που θα φανεί στη συνέχεια τόσο προφανής, ώστε οι μελλοντικές γενιές να απορούν πώς και δεν το είχαμε προβλέψει.

PLOBOY: Δρ Asimov, θα ήθελα να επιστρέψουμε στη Γη, για να σας ρωτήσω για ένα ακόμη θέμα. Τι πιστεύετε για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση; Τον βλέπετε, ας πούμε, να αντιμετωπίζει τη φύση ως ένα εργαλείο, ή να τη μελετά και να την παρατηρεί ως κάτι όμορφο που αλληλεπιδρά μαζί της ως συμβιωτικά ίσο;  

ASIMOV: Λοιπόν, προσωποποιείτε τη φύση, ενώ εγώ αντιθέτως βλέπω τη φύση να περικλείει τον άνθρωπο. Είχαμε μια οικολογική ισορροπία στη Γη και δεν επιθυμούμε το είδος μας να τη διαταράξει.  Αλλά μπορεί – ως αποτέλεσμα της μετακόμισης του ανθρώπου στο διάστημα – να δημιουργήσουμε τελικά μια τροποποιημένη οικολογία που θα μας αρέσει ακόμα περισσότερο!

Οι διαστημικοί οικισμοί δεν θα είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένοι από μέταλλο, γυαλί και σκυρόδεμα. Θα υπάρξουν τομείς που θα αποδοθούν στη γεωργία, στην καλλιέργεια φυτών και στην εκτροφή μικρών ζώων… και εκείνα τα είδη που είναι χρήσιμα, μαζί με άλλα που ενώ δεν   είναι απαραίτητα, μας ευχαριστούν αισθητικά. Όμως θα επιθυμούσαμε να αποκλείσουμε παθογόνους μικροοργανισμούς, καθώς και φυτά και ζώα που θεωρούμε επιβλαβή. Θα προσπαθήσουμε, λοιπόν, να διαμορφώσουμε ένα είδος απλοποιημένης οικολογίας η οποία θα περιλαμβάνει μόνο εκείνους τους «συντρόφους» που θεωρούμε, κατά κάποιο τρόπο, επωφελείς.

PLOBOY: Αναρωτιέμαι πραγματικά για το πώς βλέπετε τον ρόλο του φυσικού κόσμου στη Γη. Βλέπετε αυτόν τον κόσμο ως εγγενώς σημαντικό;

ASIMOV: Είναι σημαντικός επειδή είναι γεμάτος ποικιλία. Οτιδήποτε οδηγεί στη μείωση αυτής τη ποικιλίας, μειώνει την αξία και τη χρησιμότητα του φυσικού κόσμου. Από την άλλη πλευρά, οι οικολογικές ισορροπίες μεταβάλλονται συνεχώς στην ιστορία της ζωής και μερικές φορές το έχουν κάνει δραστικά. Δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι υπάρχει κάποιος κοσμικός κανόνας που λέει ότι η οικολογία πρέπει να υπάρχει για πάντα όπως είναι τώρα.

Και, πράγματι, προσμένω ότι θα υπάρχει μια πολλαπλότητα ανθρώπινων οικοτόπων και μια πολλαπλότητα οικολογιών! Όχι μόνο θα έχουμε το τεράστιο πλούτο της ζωής και την αλληλεξάρτηση του φυσικού συστήματος της Γης – ένα πράγμα στο οποίο δεν θα επιθυμούσα να παρέμβουμε – αλλά θα έχουμε και άλλους βιότοπους, ο καθένας με τη δική του οικολογική δαντέλα. Το άθροισμα μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα νέο επίπεδο σχέσεων, ευρύτερο από αυτό που έχουμε τώρα.

Οι έποικοι του διαστήματος, ενδέχεται κάποια μέρα να λυπηθούν τους κατοίκους της Γης, οι οποίοι έχουν μόνο μια περιορισμένη οικολογία και βρίσκονται τόσο πολύ στο έλεος του φυσικού τους περιβάλλοντος.

PLOBOY: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτά είναι ενδιαφέροντα πράγματα. Ωστόσο, κάθε φορά που σας ρωτάω για το περιβάλλον της Γης, καταλήγετε να μιλάτε ξανά για το διάστημα.

ASIMOV: Υποθέτω ότι για μένα όλα, επιστρέφουν στο διάστημα. Ίσως αυτό οφείλεται στο ότι γράφω επιστημονική φαντασία όλα αυτά τα χρόνια… αλλά σίγουρα πιστεύω ότι το πεπρωμένο της ανθρωπότητας θα βρεθεί στην επέκταση πέρα από την επιφάνεια του πλανήτη μας.
Σας είπα πριν ότι είμαι απαισιόδοξος για το βραχυπρόθεσμο μέλλον μας, και όντως είμαι. Αλλά αν καταφέρουμε να λύσουμε τα άμεσα προβλήματα, να ελέγξουμε τον πληθυσμό, να επιτύχουμε κάποιου είδους διεθνή συνεργασία και να μεταφερθούμε στο διάστημα, τότε είμαι πολύ αισιόδοξος. Μπορεί να είναι μυωπικό εκ μέρους μου το ότι αποτυγχάνω να δω τα εμπόδια πίσω που υπάρχουν τώρα ή ότι απορρίπτω αυτές τις μελλοντικές δυσκολίες λέγοντας: «Λοιπόν, θα μπορέσουμε να τις λύσουμε».

Και ίσως κάνω λάθος. Αλλά μου φαίνεται ότι αν μπορέσουμε να λύσουμε τα άμεσα προβλήματά μας – αυτά που θα προκύψουν τις επόμενες περίπου τρεις δεκαετίες – και αν καταφέρουμε να βγούμε στο διάστημα, τότε το μέλλον μας προδιαγράφεται ευοίωνο.

(Ο Asimov απεβίωσε την 6η Απριλίου του 1992, έχοντας αφήσει πίσω του ένα σημαντικό έργο που τον καταξίωσε ως έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας και εκλαϊκευτές της επιστήμης. Στο έργο αυτό αποτυπώθηκε ο θαυμασμός για την αλματώδη επιστημονική πρόοδο της εποχής του (τα διαστημικά ταξίδια, η εισαγωγή της αυτοματοποίησης, τα τεχνολογικά επιτεύγματα που μετέβαλλαν την σύγχρονη καθημερινότητα) και η πεποίθηση για την απελευθερωτική δύναμη της γνώσης και του ορθολογισμού. Στο έργο αυτό περιλαμβάνονται επιστημονικά συγγράμματα, μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας και βιβλία εκλαΐκευσης της επιστήμης. Τα γνωστότερα από τα τα μυθιστορήματά του είναι αυτά της σειράς για τα ρομπότ (Εγώ, το ρομπότ, Έρχονται τα ρομπότ, Ρομπότ και Αυτοκρατορία κ.ά.), και τα μυθιστορήματα της σειράς Γαλαξιακή αυτοκρατορία. Στην ελληνική γλώσσα, πέραν των μυθιστορημάτων του, έχει εκδοθεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, το «Xρονικό των Eπιστημονικών Aνακαλύψεων» μια εξαιρετική παρουσίαση της εποποιίας της ανθρώπινης επιστήμης, από την ανακάλυψη της φωτιάς, ως το πρώτο «παιδί του σωλήνα»).