Τ ο φαινόμενο της σύζευξης της Επιστήμης με την Τέχνη δεν είναι νέο, και το biology4u έχει ήδη παρουσιάσει στα προηγούμενα τεύχη τη διαδρομή αυτής της σχέσης, από τον 17ο ως και τον 19ο αιώνα. 

H Bio-art όμως, ο νέος καλλιτεχνικός πειραματισμός που εμφανίστηκε στη δεκαετία του 90, και έστρεψε από νωρίς πάνω του το ενδιαφέρον του κοινού με τις ευφάνταστες και συχνά προκλητικές δημιουργίες των βιο-καλλιτεχνών, είναι κάτι ριζικά διαφορετικό: Και πώς θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, όταν στο πλαίσιο αυτού του κινήματος, ένας ατέλειωτος συνδυασμός υλικών, μεθόδων και επινοήσεων έχει παραγάγει  ένα πλήθος ποικίλων έργων όπως:

  • Καλλιέργειες βακτηρίων που εκτίθενται σε κατάλληλες συνθήκες ώστε να αναπτύξουν ιδιόρρυθμες διαμορφώσεις,
  • μόρια DNA των οποίων η αλληλουχία μετουσιώνεται με τη χρήση λογισμικού σε εικόνες αλλά και ήχους υψηλής ακρίβειας,
  • οργανισμοί που έχουν τροποποιηθεί γενετικά, ώστε να παράγουν ένα συγκεκριμένο αισθητικό αποτέλεσμα,
  • μικρογλυπτική που αξιοποιεί τη στερεοδιάταξη των πρωτεϊνών, επιχρωματισμένα χρωμοσώματα κ.α΄.

Γλυπτό του Julian Voss-Andreae, εμπνευσμένο
από τη στερεοδιάταξη της πρωτεΐνης GFP 
Πράγματι η Bio-art αν και αναπτύσσεται στο σημείο τομής της Επιστήμης με την Τέχνη, το πραγματοποιεί, και από την άποψη των δεξιοτήτων των καλλιτεχνών που δραστηριοποιούνται στο πλαίσιό της, και από την άποψη των υλικών και των μεθόδων με τα οποία τα χρησιμοποιούν, με ένα εντελώς καινοτόμο τρόπο σε σχέση με τον παραδοσιακό.

Οι προγενέστεροι καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με θέματα από τη Φύση και τη Βιολογία, εκτός λίγων εξαιρέσεων, δεν ήταν επιστήμονες. Αντιθέτως οι καλλιτέχνες της Bio-art  στην πλειονότητά τους είναι επιστήμονες, καθώς οφείλουν να γνωρίζουν τις τεχνικές Μοριακής Βιολογίας, που χρησιμοποιούν. Για τους καλλιτέχνες της παραδοσιακής σύζευξης Επιστήμης και Τέχνης, το φαινόμενο της ζωής και οι πολλαπλές εκδοχές του, αποτελούν θέματα, από τα οποία άντλησαν και συνεχίζουν να αντλούν την έμπνευσή τους. Αντιθέτως οι καλλιτέχνες της Bio-art, ενώ εμπνέονται και αυτοί από τη ζωή, χρησιμοποιούν τα βιολογικά αντικείμενα και την ίδια τη ζωή, όχι μόνο ως θέματα, αλλά και ως υλικά που τα μετασχηματίζουν σε έργα τέχνης. 

Και ο χώρος όμως εργασίας είναι διαφορετικός: Ο χώρος εργασίας του παραδοσιακού καλλιτέχνη είναι το ατελιέ, οι δρόμοι, η εξοχή. Αντιθέτως ο καλλιτέχνης της Bio-art  είναι υποχρεωμένος να δουλέψει στο εργαστήριο, καθώς μόνο αυτό μπορεί να του παράσχει τα τεχνικά μέσα για την ολοκλήρωση της εργασίας του. Επίσης η Bio-art  είναι διαθεματική με την έννοια ότι χρησιμοποιεί μια πλειάδα εκφραστικών μέσων και τεχνικών, που προέρχονται από μια αντίστοιχη ποικιλία σύγχρονων τεχνολογικών εφαρμογών.

Micro Venus

Ως ιδρυτής του κινήματος της Bio-art  θεωρείται ο Joe Davis, ένας ερευνητής του ΜΙΤ που στο παρελθόν είχε εργαστεί πάνω στην παραγωγή μηνυμάτων με τα οποία θα μπορούσε να αποκατασταθεί επικοινωνία με πιθανές εξωγήινες μορφές ζωής. Όταν αντιλήφθηκε ότι τα βακτήρια αποτελούν ένα ανθεκτικό και εύκολο στην αναπαραγωγή μέσο, για την εγγραφή μηνυμάτων στον κώδικα του DNA που θα αποστέλλονταν στο διάστημα, άρχισε να πειραματίζεται με αυτά. Προϊόν αυτών των πειραματισμών είναι η MicroVenus, ένα μήνυμα που έχει εγγραφεί στο γονιδίωμα βακτηρίων. Όταν το μήνυμα αυτό μετατραπεί από τη γλώσσα του DNA στο δυαδικό σύστημα, αναπαριστάνει τα εξωτερικά γεννητικά όργανα του θήλεος, που κατά σύμπτωση μοιάζουν με το σύμβολο της νεαρής Γης, σε μια αρχαία γερμανική γραφή.

Ακουστικό μικροσκόπιο

Σε ένα άλλο έργο του, το Ακουστικό Μικροσκόπιο, ο Davis μετέτρεψε τις εικόνες που λάμβανε από τα κύτταρα μέσω ενός μικροσκοπίου σε ήχο, έτσι ώστε να μπορεί κανείς να «ακούσει» ζωντανά κύτταρα να αλληλεπιδρούν κατά τη διάρκεια της διακυτταρικής επικοινωνία τους. 

Ένας άλλος καλλιτέχνης, εκ των συνιδρυτών του κινήματος, ο Eduardo Kac είναι γνωστός, ιδιαίτερα για την «διαγενετική τέχνη του» έναν κλάδος της Bio-art στον οποίο γίνεται παραγωγή και χρήση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών. Η πλέον γνωστή δημιουργία του είναι το φωσφορίζον κουνέλι Alba, ένα γενετικώς τροποποιημένο ζώο που συνετέθη με τη συμβολή του γαλλικού Αγρονομικού Ινστιτούτου. Η γενετική τροποποίηση του κουνελιού περιλάμβανε την εισαγωγή στο γονιδίωμά του, του γονιδίου GFP που βρίσκεται σε ένα είδος μέδουσας και ευθύνεται για τον πράσινο φωσφορισμό που εκπέμπει το τρίχωμα του ζώου, όταν εκτίθεται σε κυανό φως.

Το φωσφορίζον κουνέλι

Μεταξύ των καλλιτεχνών και των επιστημόνων που έχει προσελκύσει ο νέος πειραματισμός περιλαμβάνονται: 

  • Η Symbiotica A, μια ερευνητική ομάδα που έχει ιδρυθεί από τον Οron Catts και τον Ιοnnat Zurr και έχει την έδρα της στην Σχολή Ανατομίας και Βιολογίας Ανθρώπου, στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας. Σήμερα η ομάδα περιλαμβάνει καλλιτέχνες, επιστήμονες, προγραμματιστές και μηχανικούς. Η ομάδα στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου προσελκύει μεταπτυχιακούς φοιτητές και διερευνά τις διεπαφές μεταξύ της Τέχνης και διαφόρων κλάδων και εφαρμογών των Βιοεπιστημών (τεχνολογία ιστοκαλλιεργειών, νευροεπιστήμες, βιο-μηχανική κ.α.). Ένα από τα τελευταία προγράμματα στα οποία εργάζεται είναι το πρόγραμμα «Fish and Chips». Στο πρόγραμμα αυτό καλλιεργούν νευρώνες ψαριών σε chip ηλεκτρονικών υπολογιστών από πυρίτιο. Με τη σύνδεση των chip με συσκευές παραγωγής ήχων και εικόνων και κατάλληλο λογισμικό, παράγουν ένα αισθητικό αποτέλεσμα στο οποίο συγκρίνουν το είδος του ερεθίσματος με την ζωγραφική απόκριση που προκαλεί. 
  • Ο Ken Rinaldo στις συνθέσεις του οποίου ξεχωρίζει ένα γλυπτό στο οποίο μετέχουν ζωντανά ψάρια και υδρόβια φυτά που συμβιώνουν σε γυάλες. Τα ψάρια, χάρη σε ένα ρομποτικό μηχανισμό, μπορούν να ελέγχουν την κίνηση της γυάλας στην οποία βρίσκονται, ανάλογα με το είδος του ερεθίσματος που δέχονται. Παράλληλα σε γιγαντοοθόνες που έχουν εγκατασταθεί στο χώρο της έκθεσης του γλυπτού, ο επισκέπτης μπορεί να βλέπει τις κινήσεις του και τις κινήσεις των ψαριών που καταγράφονται από μικροκάμερες.
  • Ο Shawn Bailey και η Jennifer Willet που στο πολυμεσικό πρότζεκτ τους (αλλά και εργαστήριο και εταιρεία), τη Bioteknica, κατασκευάζουν οργανικά γλυπτά χρησιμοποιώντας ένα είδος καρκινικών όγκων (τερατώματα), προκειμένου να διερευνήσουν τις μελλοντικές σχέσεις μεταξύ των αναδυόμενων βιοτεχνολογίων και του κοινωνικού περιβάλλοντος.
  • Ο Heather Acroyd και ο Dan Harvey που αξιοποιούν τη φωτοσύνθεση για να εκτυπώσουν εικόνες σε γρασίδι που έχει τροποποιηθεί γενετικά, ώστε να μη μαραίνεται.
  • O George Gessert που διασταυρώνει ποικιλίες κρίνων προκειμένου να διερευνήσει αν τα αισθητικά κριτήρια του ανθρώπου έχουν επηρεάσει την εξέλιξή τους. 
  • H Natalie Jeremijenko η οποία κλωνοποιεί δένδρα προκειμένου να προκαλέσει τις αντιλήψεις των θεατών των έργων της για τη μοναδικότητα και την αυθεντικότητα.
Καλλιέργεια νευρώνων σε πλακέτες μικροτσίπ

Η Bioart, όσο έχει διεγείρει την περιέργεια του κοινού, των καλλιτεχνών και των τεχνοκριτικών, άλλο τόσο έχει γίνει αντικείμενο έντονων ενστάσεων που αμφισβητούν την υπαγωγή της, ή όχι στις μορφές Τέχνης, όπως επίσης την ηθικότητα των μεθόδων με τις οποίες διαχειρίζεται τα βιολογικά υλικά που χρησιμοποιεί.

Γι’ αυτό άλλωστε στην ως τώρα διαδρομή της, μαζί με όσους τη θεωρούν συνέχεια της παράδοσης του Λεονάρντο Ντα Βίντσι και του Ιουλίου Βερν, υπάρχουν και εκείνοι που την θεωρούν ένα είδος «Φρανγκεστάνιας τέχνης», που προλειαίνει το έδαφος για τα δεινά που επιφυλάσσουν, οι συχνά υπερβολικές και αστήρικτες κατηγορίες εναντίον της Γενετικής Μηχανικής και της Βιοτεχνολογίας.

Στο διάστημα που έχει μεσολαβήσει από την εμφάνιση της Bio-art έχουν γίνει δεκάδες εκθέσεις στις οποίες το κοινό είχε την ευκαιρία να δει τα έργα των βιο-καλλιτεχνών. Δύο από αυτές φιλοξενήθηκαν στη χώρα μας. Στην πρώτη που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Φλέμινγκ το 2004 εκτέθηκαν έργα που υποβλήθηκαν σε σχετικό διαγωνισμό του ιδρύματος. Στη δεύτερη που διοργανώθηκε τον Φεβρουάριο του 2006 από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών σε συνεργασία με τη μη κυβερνητική οργάνωση Artopos και έφερε τον τίτλο "in vivo in vitro", μεταξύ των συμμετεχόντων ήταν και οι ιδρυτές του νέου κινήματος Joe Davis και Eduardo Kac.

Τέλος σε όποια άποψη και αν καταλήξουμε για την Bio- art, ας έχουμε κατά νου, πως οι εικαστικές παρεμβάσεις της, θέτουν με τον δικό τους τρόπο τα ίδια ερωτήματα που έχουν θέση αιώνες καλλιτεχνικής δημιουργίας: Πράγματι, η αναζήτηση του νοήματος της ζωής, η σημασία της έννοιας της ταυτότητας και της ετερότητας για τον άνθρωπο, η σχέση του με τη φύση, είναι τα ίδια ακριβώς ερωτήματα στα οποία αποπειράται να απαντήσει, τόσο η παλέττα και η σμίλη στο ατελιέ, όσο και οι περιοριστικές ενδονουκλεάσες κι οι δοκιμαστικοί σωλήνες, στο εργαστήριο.