Γ
ια να μας δώσει ο Αλμπέρ Καμύ, στο φιλοσοφικό του δοκίμιο «O Μύθος του Σίσυφου», την αίσθηση του Παράλογου, μας βάζει να παρακολουθούμε έναν άνθρωπο που μιλά σε έναν τηλεφωνικό θάλαμο χωρίς να τον ακούμε, και γράφει:
Όταν για ορισμένες ώρες βλέπουν τα πράγματα καθαρά (σ.σ. εννοεί οι άνθρωποι), η μηχανική πλευρά των χειρονομιών τους, η χωρίς νόημα παντομίμα τους, καθιστά ηλίθιο ό,τι τους περιβάλλει. Πίσω από μια τζαμαρία, ένας άνθρωπος μιλάει στο τηλέφωνο· δεν τον ακούμε αλλά βλέπουμε τη χωρίς νόημα μιμική του: αναρωτιόμαστε γιατί ζει;
Αν όμως στ΄αυτιά μας έφθαναν τα λόγια του ανθρώπου και ο τρόπος που τα χρωμάτιζε, ίσως το παράδειγμα του φιλόσοφου και συγγραφέα να μη δούλευε. Τα λόγια του ανθρώπου του τηλεφωνικού θαλάμου, θα εξηγούσαν τις χειρονομίες που τα συνόδευαν και θα γινόμασταν μάρτυρες μιας ανθρώπινης ιστορίας που έχει νόημα.
Θα μου πείτε που βρίσκεται η Βιολογία πίσω από όλα αυτά; Ε΄ λοιπόν βρίσκεται σε κάτι που αγνοούσα και μια επισήμανση του φίλου Γιάννη Παντή*, καθηγητή της Οικολογίας στο Α.Π.Θ. με έκανε να μάθω. Δεν θα αποκαλύψω ευθύς τι ήταν αυτό, αλλά είμαι βέβαιος πως από την πρώτη κιόλας παράγραφο θα καταλάβετε.
Διαλέξτε ένα οικοσύστημα της αρεσκείας σας. Όποιο θέλετε. Διαλέξτε επίσης έναν ρόλο. Το ρόλο λ.χ. ενός παρατηρητή που βρίσκεται μέσα σε αυτό, ή τον ρόλο ενός ζωικού οργανισμού που παλεύει να επιβιώσει στο εσωτερικό του. Φανταστείτε πώς θα προσλαμβάνατε το οικοσύστημα με το ρόλο που επιλέξατε, αν κάποιο αόρατο χέρι εξάλειφε κάθε ήχο του. Η πηγή του οικοσυστήματος θα ήταν στη θέση της. Θα έλειπε όμως το κελάρυσμα του νερού που θα σας κατηύθυνε να το αναζητήσετε. Η μακρινή αστραπή θα έσκιζε τον αέρα, και ο θηρευτής θα παραμόνευε πίσω σας, η βροντή όμως που ο θα προμήνυε την καταιγίδα που έρχεται και ο βρυχηθμός του αρπακτικού που θα σας προειδοποιούσε για την απειλή του, δεν θα έφταναν ποτέ στα αυτιά σας.
Τι λέτε, μετά από όλα αυτά, θα ήταν αρκετές οι οπτικές πληροφορίες που σας παρέχει το οικοσύστημα ώστε να ανασυνθέσετε μια εικόνα του που να έχει νόημα για την επιβίωσή σας;
Αυτήν λοιπόν τη σημασία των ηχητικών πληροφοριών με τους οποίους οι οργανισμοί νοηματοδοτούν τα οικοσυστήματα, είτε όταν τις αντλούν από αυτά, είτε όταν τις παράγουν οι ίδιοι, τη μελετά ένας ιδιαίτερος κλάδος της Οικολογίας, η Ακουστική Οικολογία.
 |
| Raymond Murray Schafer |
Το πρόγραμμα αυτό στο οποίο απώτατος στόχος που ήταν: “Η εξεύρεση λύσεων για τη δημιουργία οικολογικά ισορροπημένων ηχοτοπίων στα οποία η ανθρώπινη κοινότητα και το ηχητικό περιβάλλον της βρίσκονται σε αρμονία.” προκάλεσε την ανάπτυξη του παγκόσμιου ενδιαφέροντος για την Ακουστική Οικολογία, την εμπλοκή επιστημόνων από διάφορα πεδία, αλλά και τη διεύρυνσή της σε τομείς όπως η Κοινωνική Ανθρωπολογία, η Λαογραφία, η Ψυχολογία, η Αρχιτεκτονική και η Τέχνη.
Αν στην Οικολογία κεντρική έννοια είναι το Οικοσύστημα, στην Ακουστική Οικολογία κεντρική έννοια είναι το Ηχοτοπίο, δηλαδή το σύνολο των ήχων που παράγονται σε ένα οικοσύστημα, είτε είναι ανθρωπογενείς (Μουσική, ανθρώπινη ομιλία, αλλά και ήχοι που παράγονται από τα μέσα μεταφοράς, τις βιομηχανίες κ.τ.λ.) είτε φυσικοί (όπως οι ήχοι των ζώων, οι ήχοι των καιρικών και γεωλογικών φαινομένων).
Επίσης όπως στην οικολογία το οικοσύστημα αναπαριστά τον τρόπο με τον οποίο οργανώνουμε και αντιλαμβανόμαστε την αλληλεπίδραση των οργανισμών μιας περιοχής μεταξύ τους και με το αβιοτικό περιβάλλον, κατ΄αντιστοιχία στην Ακουστική Οικολογία, το ηχοτοπίο αποτελεί ένα μοντέλο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι οργανισμοί με τους ποικίλους (φυσικούς ή όχι) ήχους που παράγει το περιβάλλον τους.
Το μοντέλο αυτό είτε συντίθεται από την καταγραφή και τη μελέτη των ήχων ενός φυσικού ή ανθρωπογενούς οικοσυστήματος (ήχοι του δάσους, ήχοι ενός πολυσύχναστου δρόμου της πόλης, ενός κτιρίου, μιας βιομηχανικής εγκατάστασης κ.τ.λ.) είτε είναι εξ ολοκλήρου μια επινόηση, ένα κολλάζ ήχων που έχουν καταγραφεί, (φυσικοί ή ανθρωπογενείς, ακόμη και μουσική), με σκοπό την αναπαραγωγή του για ερευνητικούς, εκπαιδευτικούς ή καλλιτεχνικούς λόγους.
Ό,τι πάντως και να είναι το ηχοτοπίο, εισάγει στη μελέτη του περιβάλλοντος τους ήχους του, που καταγράφονται και αναλύονται, προκειμένου να μελετηθεί η πολύπλοκη περιβαλλοντική, (κοινωνική, ψυχολογική και αισθητική ακόμη στην περίπτωση των ανθρώπων), επίδραση που ασκούν στους οργανισμούς των οικοσυστημάτων. Για το λόγο αυτό ο ιδρυτής της Ακουστικής Οικολογίας εμπλούτισε την έννοια του ηχοτοπίου με την κατηγοριοποίηση των επιμέρους ήχους που το συνιστούν.
Έτσι σύμφωνα με τον Schafer ένας ήχος σε ένα ηχοτοπίο μπορεί να αντιπροσωπεύει:
- το βασικό θέμα του (π.χ. ο μόνιμος ήχος των κυμάτων σε μια παραθαλάσσια πόλη),
- ένα μήνυμα (όπως π.χ. η σειρήνα ενός περιπολικού ή ο ήχος ενός μηνύματος που έφθασε στο κινητό μας),
- ένα ηχόσημο (soundmark), λέξη που δημιουργήθηκε από τη σύνθεση των λέξεων ήχος (sound) και landmark (ορόσημο), προκειμένου να δηλώσει τον μοναδικό και χαρακτηριστικό ήχο ενός ηχοτοπίου (λ.χ. η καμπάνα του Bing Ben),
- ειδυλλιακούς ήχους, δηλαδή ήχους που εμπνέουν το αίσθημα της νοσταλγίας, επειδή έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί (για παράδειγμα ο ήχος που κάνουν τα πέταλα του αλόγου σε ένα λιθόστρωτο).
Το σημαντικό στη διάκριση των ήχων ενός ηχοτοπίου, είναι ότι δεν αποτελούν καθολικές οντότητες, κι΄αυτό διότι προσλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο από τα διαφορετικά υποκείμενα που τους δέχονται. Έτσι για παράδειγμα για τον επισκέπτη μιας μουσουλμανικής χώρας η φωνή του μουεζίνη μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα ηχόσημο, ενώ για τον πιστό, ένα μήνυμα που τον καλεί για προσευχή, όπως ο ήχος του νερού που ρέει για ένα ζώο που έχει κορέσει τη δίψα του μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα ηχόσημο που προσδιορίζει τη θέση του ποταμού, αλλά για ένα διψασμένο ζώο, το μήνυμα που θα του σώσει τη ζωή.
Τι αλήθεια έχει παραγάγει η Ακουστική Οικολογία στα χρόνια που μεσολάβησαν από την ευρηματική σύλληψη του Schafer; Σήμερα λοιπόν υπάρχει μια παγκόσμια κοινότητα επιστημόνων, οικολόγων, καλλιτεχνών που δραστηριοποιείται στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Φόρουμ για την Ακουστική Οικολογία. Το Φόρουμ διοργανώνει κάθε 3 χρόνια ένα διεθνές συμπόσιο το οποίο επικεντρώνεται στην παρουσίαση των εξελίξεων στην Ακουστική Οικολογία και στην ενίσχυση και επέκταση της εφαρμογής της σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Έτσι δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι η Ακουστική Οικολογία, πέραν της αναμενόμενης επίδρασής της στην καθεαυτή Οικολογία, έχει επηρεάσει την Αρχιτεκτονική και την Πολεοδομία (οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη το ηχοτοπίο που δημιουργούν οι κατασκευές τους, την Ιστορία (αφού μέρος της μπορεί να είναι η μελέτη και η ανασύσταση ήχων του παρελθόντος), την Κοινωνική Ανθρωπολογία (ποιοι ήχοι π.χ. προσλαμβάνονται ως ηχόσημα από μια κοινότητα και ως μηνύματα από μια άλλη), τη Μουσική (με την σύνθεση μουσικών ηχοτοπίων) και πολλούς ακόμη τομείς.
Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι και στην χώρα μας έχει δημιουργηθεί η Ελληνική Εταιρεία Ακουστικής Οικολογίας από ερευνητές που δραστηριοποιούνται στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Ιονίου, στον Τομέα Οικολογίας του Α.Π.Θ., στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο Τμήμα Ακουστικής και Μουσικής Τεχνολογίας του Τ.Ε.Ι. Κρήτης και στην Ομάδα Ήχου της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών.
Η Εταιρεία στο πλαίσιο της δραστηριότητάς της διοργάνωσε το 2007 το 1ο Συνέδριο Ακουστικής Οικολογίας στην Κέρκυρα, το 2010 το 2ο Συνέδριο και το 2011 φιλοξένησε το Διεθνές Συνέδριο Ακουστικής Οικολογίας.
Ενδιαφέροντες σύνδεσμοι:
Αν ενδιαφέρεστε να εξερευνήσετε μερικές ενδιαφέρουσες πηγές που σχετίζονται με την Ακουστική Οικολογία, μπορείτε να επισκεφθείτε τους ακόλουθους δικτυακούς τόπους:
*Έξι χρόνια μετά τη συνομιλία με τον Γιάννη Παντή, η οποία οδήγησε στη σύνταξη αυτής της δημοσίευσης ο φίλος μας έφυγε πρόωρα από τη ζωή αφήνοντας πίσω του ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Θα τον θυμόμαστε, προφανώς, για τη σημαντική συνεισφορά του στην επιστήμη και στην κοινωνία, αλλά και για τον απλό, πρόσχαρο και αισιόδοξο χαρακτήρα του, που πολύ μας έχει λείψει.
Αναρτήσεις
