Στους καιρούς του διαδικτύου, είναι φυσικό τα επίτομα λεξικά και κυρίως οι ογκώδεις εγκυκλοπαίδειες, πάνω στις οποίες ο μικρός μαθητής έσκυβε για να συντάξει μια σχολική εργασία, να αποτελούν ένα γλυκό, και κάποτε νοσταλγικό, παρελθόν στο οποίο μάλλον, ποτέ δεν θα επιστρέψουμε.

Γιατί τα γράφουμε όλα αυτά; Διότι έτυχε χτες να θυμηθούμε την ύπαρξη ενός συνταξιοδοτημένου από δεκαετίες επίτομου λεξικού που αποσυρμένο σε μια γωνιά της βιβλιοθήκης μας, περίμενε την ημέρα, που κάποιο χέρι θα το ανακαλούσε στην υπηρεσία.
Το λεξικό είναι το “Επίτομον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν” του Ελευθερουδάκη που εκδόθηκε το 1935, και απετέλεσε για δεκαετίες μια έγκυρη και συμπυκνωμένη πηγή πληροφόρησης.
Η αφορμή για να το “ανακαλέσαμε στην υπηρεσία” ήταν μια έμπνευση να δούμε τι μπορούσε να πληροφορηθεί ο φιλομαθής αναγνώστης για συγκεκριμένες βιολογικές έννοιες στη μακρινή δεκαετία του 30, αλλά και πώς οι συντάκτες “επικοινωνούσαν” - όπως λέμε σήμερα- αυτήν την γνώση στους αναγνώστες τους.

Ας παραθέσουμε λοιπόν, μερικά δείγματα λημμάτων από αυτόν τον σεβάσμιο υπερήλικα της λεξικογραφίας μας.
Προειδοποιούμε όμως:
Πρώτον: Μιλάει, όπως κάθε υπερήλικας, μια ξεχασμένη- και ίσως απρόσιτη για τους νεωτέρους γλώσσα- η οποία όμως έχει ακρίβεια και συνοπτικότητα, μάλλον ασυνήθιστη στις μέρες μας.
Δεύτερον: Μην βιαστείτε να τον απορρίψετε, κρίνοντας την τρέχουσα “αξία χρήσης” των πληροφοριών που σας παρέχει -οι οποίες είναι φυσικό να είναι ελλιπείς και παρωχημένες - διότι θα τον αδικήσετε. Αξιοποιήστε τον για να συγκρίνετε τις γνώσεις που είχαμε τότε, με τις γνώσεις που έχουμε σήμερα και κυρίως για να συγκρίνετε το πώς τις προσλάμβανε και τις επικοινωνούσε σε σχέση με τις σύγχρονες προσεγγίσεις.

Ας αρχίσουμε λοιπόν με τον ορισμό του λήμματος Δαρβινισμός:


Διαβάζοντάς το, είναι απίθανο να μη θαυμάσετε τη βραχυλογία και την ακρίβεια ενός κειμένου στο οποίο η σύγχρονη αντίληψη, θα είχε ίσως να προσάψει μόνον την αξιολόγηση των οργανισμών σε ατελέστερους και τελειότερους.  

Ας συνεχίσουμε με τα λήμματα Κληρονομικότητα και Κύτταρο.


Και στα δυο λήμματα, οι ίδιες αρετές του κειμένου που περιγράφηκαν προηγουμένως. Υπάρχει όμως μια ακόμη: Προσέξτε ότι στο λήμμα για την κληρονομικότητα ο αριθμός των χρωμοσωμάτων του ανθρώπου προσδιοριζόταν στα 24. Ε λοιπόν, την εποχή που εκδόθηκε το εξαιρετικό αυτό λεξικό (1935), η "τελευταία λέξη" της επιστημονικής έρευνας, σε αυτόν τον αριθμό χρωμοσωμάτων είχε καταλήξει. Τι να πει λοιπόν, κανείς, για την επιμέλεια και την αξιοπιστία αυτού του παλαιού λεξικού;