Στην πιο σκοτεινή πτυχή της σύγχρονης ιστορίας, και στην κατεκτημένη από τους Ναζί Γαλλία, δύο νεαροί Γάλλοι αρχίζουν να χαράζουν μια φωτεινή τροχιά που  μερικά χρόνια αργότερα θα οδηγούσε τον καθένα τους στην αίθουσα απονομής των βραβείων Nobel και στην ανάδειξή τους, ανάμεσα στους σημαντικότερους διανοητές του 20ου αιώνα.


Τον έναν, που τον έλεγαν Αλμπέρ Καμύ, τον βρίσκουμε να δουλεύει το 1943 στην αντιστασιακή εφημερίδα Combat  υπογράφοντας τα άρθρα του με το ψευδώνυμο Bauchard. Τον άλλον, που τον έλεγαν  Zακ Μονό, τον βρίσκουμε να εργάζεται στο εργαστήριο Zωολογίας στη Σορβόννη, παράλληλα όμως να δραστηριοποιείται στις τάξεις της Γαλλικής Αντίστασης με το ψευδώνυμο Malivert, ως διοικητής του τμήματος που ήταν επιφορτισμένο με την διενέργεια σαμποτάζ και κατασκοπείας προς όφελος των συμμαχικών δυνάμεων.

Οι τροχιές των δύο ανδρών δεν θα συναντηθούν παρά το 1948, δηλαδή 3 χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου. Αυτή όμως τη φορά στο στόχαστρό τους δεν είναι η ναζιστική θηριωδία, αλλά η καταγγελία του ιδεολογικού απολυταρχισμού που έχει εγκαθιδρυθεί στη Σοβιετική Ένωση, εξαιτίας της οποίας ο Μονό και πολύ νωρίτερα ο Καμύ έχουν αποχωρίσει από το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, του οποίου υπήρξαν μέλη.

Αφορμή για τη συνάντηση αυτή ήταν ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο προσκείμενο στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα περιοδικό Les Lettres Françaises με τίτλο: "Ένα μεγαλειώδες επιστημονικό γεγονός", στο οποίο ο ενθουσιώδης συντάκτης εξυμνούσε τους νέους  νόμους της κληρονομικότητας που έφερε στο φως ο ... κορυφαίος σοβιετικός επιστήμων Τροφιμ Λυσένκο, χάρη στους οποίους θα γινόταν δυνατή  η μετατροπή του καλοκαιρινού σιταριού σε χειμωνιάτικο, προκειμένου να διπλασιαστεί η σοβιετική παραγωγή σιτηρών. 

To πολύκροτο άρθρο του Μονό
στην εφημερίδα Combat
Ο Καμύ έχοντας υπόψη τις επιφυλάξεις των δυτικών επιστημόνων για την ορθότητα της θεωρίας του Λυσένκο-που αμφισβητούσε την ύπαρξη των γονιδίων ως φορέων της κληρονομικότητας- αλλά και τις ανησυχίες τους για τις διώξεις του σταλινικού καθεστώτος κατά των Σοβιετικών γενετιστών που αντετίθεντο στην ορθότητά της, επιθυμούσε να βρει κάποιον βιολόγο ο οποίος θα συνέτασσε μια σχετική απάντηση στην εφημερίδα Combat, της οποίας είχε τη διεύθυνση.

Τον βιολόγο αυτόν βρήκε στο πρόσωπο του Μονό, ο οποίος τότε εργαζόταν στο Ινστιτούτο Παστέρ. Το άρθρο του Μονό δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1948 με τίτλο: "Η νίκη του Λυσένκο δεν έχει κανένα απολύτως επιστημονικό χαρακτήρα". Στο άρθρο του ο Μονό, απηύθυνε ένα δριμύ κατηγορώ στον πολιτικό καιροσκοπισμό του Λυσένκο, υπερασπίστηκε τους διωκόμενους γενετιστές, και κατέδειξε ότι μόνο παραπλανημένη δεν ήταν η σοβιετική ηγεσία όταν καθιστούσε κυρίαρχη μια ολοφάνερα αντιεπιστημονική θεωρία, αλλά αντιθέτως ότι την προώθησε διότι ήταν απολύτως συμβατή με το επίσημο δόγμα του σταλινικού καθεστώτος.  

Το άρθρο αυτό στοίχισε στο Μονό την απώλεια φίλων που παρέμεναν στο Γ.Κ.Κ. το οποίο υπερασπιζόταν με πάθος τον Λυσενκοϊσμό, ως υπόδειγμα προλεταριακής επιστήμης. Πια όμως είχε βρει στο πρόσωπο του Kαμύ, έναν νέο φίλο με τον οποίο μοιράζονταν την αντίθεσή τους σε οποιαδήποτε μορφή ολοκληρωτισμού και την πίστη στην αναπαλλοτρίωτη αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Η φιλία που ανέπτυξαν και η οποία συνεχίστηκε ως τον πρόωρο θάνατο του Καμύ στην ηλικία των 46 ετών (1960), σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, επηρέασε αμοιβαία το έργο τους.

Ο Καμύ το 1951 στο βιβλίο του "Επαναστατημένος Άνθρωπος" -που στάθηκε αιτία να διαρρήξει τη φιλία του με τον Ζαν Πωλ Σαρτρ, λόγω της οξύτατης κριτικής που άσκησε στον Μαρξισμό- επηρεασμένος από το άρθρο του Μονό για τον Λυσενκοϊσμό, είδε καθαρότερα γιατί ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός επιτέθηκε ανελέητα κατά της ελευθερίας της επιστημονικής έρευνας γράφοντας:

Η μόνη επιστημονική πλευρά του μαρξισμού βρίσκεται στην προκαταβολική άρνηση των μύθων και την προβολή των πιο σημαντικών συμφερόντων. ... 

Δεν πρέπει λοιπόν να απορούμε που για να κάνει (ο Μαρξ) τον μαρξισμό επιστημονικό και να διατηρήσει αυτόν τον μύθο, έπρεπε να κάνει την επιστήμη μαρξιστική, διά της βίας. 

Η πρόοδος της επιστήμης από τον Μαρξ και πέρα, έγκειται στο ότι αντικατέστησε τον ντετερμινισμό και τον αρκετά αδέξιο μηχανισμό που είχε στα χρόνια του Μαρξ, με την πιθανοκρατία. Ο Μαρξ έγραφε στον Ένγκελς ότι η θεωρία του Δαρβίνου αποτελούσε τη βάση της θεωρίας τους. 

Για να μείνει λοιπόν αλάνθαστος ο Μαρξισμός, έπρεπε να απορρίπτονται όλα τα βιολογικά επιτεύγματα μετά τον Δαρβίνο. Και επειδή τυχαίνει αυτά τα επιτεύγματα, μετά τις αιφνίδιες μεταβολές που διεπίστωσε ο de Vries, να εισάγουν, ενάντια στον ντετερμινισμό, την έννοια του τυχαίου στη βιολογία, ανατέθηκε στον Λυσένκο να πειθαρχήσει τα χρωμοσώματα και να αποδείξει πάλι, τον πιο στοιχειώδη ντετερμινισμό. 

Αυτό είναι γελοίο. Διότι αν ισχύσει αυτό τότε ο 20ος αιώνας θα πρέπει να αρνηθεί την αναιτιοκρατία στην επιστήμη, την ειδική θεωρία της σχετικότητας, τη θεωρία των κβάντα και τέλος τη γενική τάση της σύγχρονης επιστήμης. Ο Μαρξισμός είναι σήμερα επιστημονικός, αν αντιστρατεύεται τον Χάιζεμπεργκ, τον Μπωρ, τον Αϊνστάιν και τους μεγαλύτερους σοφούς της εποχής. 

Άλλωστε η αρχή, σύμφωνα με την οποία πρέπει να υποτάσσεται η επιστημονική λογική στις απαιτήσεις της προφητείας, δεν έχει τίποτε το μυστηριώδες. Έχει κιόλας ονομαστεί αρχή της αυθεντίας· είναι η ίδια που κατευθύνει τις Εκκλησίες, όταν θέλουν να υποδηλώσουν την πραγματική λογική στη νεκρή πίστη και την ελευθερία του πνεύματος, στη διατήρηση της κοσμικής εξουσίας. 

Ο συγγραφέας που στην εισαγωγή του βιβλίου του έγραφε: Η ιδεολογία σήμερα ασχολείται με την άρνηση των άλλων ανθρώπων, που οι ίδιοι έχουν το δικαίωμα να παραπλανηθούν. Τότε είναι που αρχίζουμε να σκοτώνουμε... στην ιδιόχειρη αφιέρωση του δοκιμίου που απέστειλε στον φίλο του, σημείωνε: Στον Ζακ Μονό, ως απάντηση σε μερικά από τα ερωτήματά μας, με τη λέξη "μας", υπογραμμισμένη...

Όπως ο συγγραφέας και φιλόσοφος, επηρεασμένος από το βιολόγο φίλο του, ενέταξε στην οπτική του την επιστήμη, έτσι και ο βιολόγος, στο κλασσικό πλέον βιβλίο, που εξέδωσε το 1970,  την Τύχη και Αναγκαιότητα, επηρεασμένος από τον φιλόσοφο φίλο του γεφύρωσε το χάσμα ανάμεσα στην Επιστήμη και τη Φιλοσοφία, προσθέτοντας δίπλα στο αμιγώς επιστημονικό  ερώτημα: Τι είναι η ζωή; το αμιγώς φιλοσοφικό:  Πώς πρέπει να την ζούμε, ώστε να έχει νόημα.

Στο βιβλίο του ο Μονό, εξηγεί γιατί η δημιουργία (και) του ανθρώπινου είδους είναι αποτέλεσμα της τύχης και όχι ενός προδιαγεγραμμένου σχεδίου, υποστηρίζει ότι οι θρησκευτικές ή ιδεολογικές πεποιθήσεις που αντιστρατεύονται την ιδέα αυτή εκτός από αβάσιμες, ευθύνονται για τις βίαιες αντιπαραθέσεις που ιστορικά έχουν ταλανίσει τις ανθρώπινες κοινωνίες και προτείνει ότι το δυναμικό του ανθρώπου θα απελευθερωθεί όταν ο ίδιος αποφασίσει πώς να ζει, και πώς να δρα, σε κοινωνίες στις οποίες θα δεσπόζει η επιβεβαιωμένη γνώση, η δημιουργικότητα και η ελευθερία.

Στις μέρες τους ο Καμύ και ο Μονό αντιτάχθηκαν στις δύο δεσπόζουσες ολοκληρωτικές και αντιεπιστημονικές ιδεολογίες, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του πολέμου και τη δημοφιλία τους, στον καιρό της ειρήνης. Σήμερα, που οι θρησκευτικοί και πολιτικοί εξτρεμισμοί ξαναπαίρνουν "κεφάλι", απειλώντας με νέους ολοκληρωτισμούς τον σύγχρονο κόσμο, το αίτημά τους για την υπεράσπιση των αξιών της κατανόησης, του διαλόγου, της μετριοπάθειας της ίδιας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, είναι περισσότερο παρά ποτέ επιτακτικό. 

Για την σύνταξη του άρθρου εκτός από τα δύο βιβλία του Ζακ Μονό, την "Άνοδο και την Πτώση του Λυσένκο", την "Τύχη και Αναγκαιότητα" και το βιβλίο του Αλμπερ Καμύ "Ο Επαναστατημένος Άνθρωπος" αξιοποιήθηκαν οι ακόλουθες πηγές:

  • http://eprints.nottingham.ac.uk/34418/1/pdf.pdf
  • http://lareviewofbooks.org/article/chance-necessity-revisited/#
  • http://www.spiked-online.com/newsite/article/camus_and_monod_courage_and_genius/14328#.WM9bLXfxOV5

Ο αναγνώστης που επιθυμεί να διαβάσει και άλλα άρθρα σχετικά με την υπόθεση Λυσένκο, του biology4u, μπορεί να  ανατρέξει στα άρθρα:

Nikolay Ivanovich Vavilov, Στιγμιότυπα από ένα ιστορικό συνέδριο Γενετικής, Πολυδιάστατος, ρηξικέλευθος, μια από τις «ανοικονόμητες» επιστημονικές αυθεντίες της εποχής του, Ένας διάσημος συγγραφέας συνηγόρησε υπέρ μιας μνημειώδους επιστημονικής απάτης;