Δ εν είναι η πρώτη φορά που γράφουμε για τον Νικολάι Βαβίλοφ, τον σημαντικό αυτόν επιστήμονα που σφράγισε με τις έρευνές του την επιστήμη της Γενετικής και της Βοτανικής και γνώρισε ένα φρικτό τέλος στις φυλακές της NKVD. Δεν θάναι όμως και η τελευταία. Αυτή όμως τη φορά θα παρουσιάσουμε κάτι από τη ζωή και το έργο του Vavilov που έχει αμιγώς ελληνικό ενδιαφέρον. Είναι η επίσκεψη του ερευνητή στη χώρα μας το 1926, όπως την απαθανάτισε στο βιβλίο του “Πέντε Ήπειροι” που εκδόθηκε 20 περίπου χρόνια μετά το θάνατό του και στο οποίο εξιστορούνται οι σημαντικότερες από τις αποστολές του. (Ο αναγνώστης που επιθυμεί να μάθει κάτι περισσότερο για τον Βαβίλοφ, καθώς και για την ιστορία των διώξεων που υπέστη μαζί με τους υπόλοιπους σημαντικούς Ρώσους γενετιστές Νικολάι Κολτσόφ και Νικολάι Τιμοφέγιεφ - Ρεσσόφσκι, μπορεί να ανατρέξει στο βιβλίο μου: "Η Γενετική σε δύσκολους καιρούς και τόπους", Εκδόσεις Σαββάλας) 

***
Σειρά είχε το καθήκον της μελέτης των γεωργικών πολιτισμών των τριών κυρίως νοτίων χερσονήσων της Ευρώπης, δηλαδή της Βαλκανικής, των Απεννίνων και της Ιβηρικής, καθώς και των σημαντικότερων νησιών της Μεσογείου. Ξεκίνησα από την Αθήνα με αποστολή να γνωρίσω τις κύριες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας και πρωτίστως και κυρίως, την Θεσσαλική πεδιάδα, τον κύριο σιτοβολώνα της Αρχαίας Ελλάδας.
Η καλλιεργούμενη έκταση στην Ελλάδα είναι ασήμαντη. Οι κύριες καλλιέργειες εντοπίζονται στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία. Το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής επικράτειας καλύπτεται από αμπελώνες και ελαιώνες. Η σύγχρονη Αθήνα διατηρεί λίγα από τα χαρακτηριστικά της παλαιάς της δόξας. Μόνο στο πανέμορφο μουσείο με τα γλυπτά είναι δυνατόν να μελετήσουμε το ένδοξο παρελθόν αυτής της πόλης και, φυσικά, υπάρχει η Ακρόπολις με τα ερείπιά της. Μια σοβαρή προσπάθεια αποκατάστασης έχει ξεκινήσει κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών και μόνο με τη βοήθεια ξένων κεφαλαιών. Κατά παράδοξο τρόπο φαίνεται πως οι Αμερικανοί επιχειρηματίες ενδιαφέρονται περισσότερο για την αποκατάσταση αυτή, απ΄ότι οι ίδιοι οι Έλληνες. Από το θαυμάσιο γλυπτό που απεικονίζει τον Βάκχο στην Ακρόπολη, ευτυχώς διασώζεται μια υπέροχη αναπαράσταση των αμπέλων και των βοτρύων των σταφυλιών. 
Η καλλιέργεια των σταφυλιών εξακολουθεί να είναι ένα από τα περισσότερο σημαντικά και κερδοφόρα προϊόντα της Ελλάδας. Η αγορά σιτηρών της Αθήνας αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις "διεθνείς" ποικιλίες που εισάγονται από τη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική και αναμιγνύονται με τοπικές μεσογειακές ποικιλίες.
Επισκέφθηκα το βοτανικό μουσείο του Πανεπιστημίου της Αθήνας και έμαθα από τον συγκρατημένο επιμελητή του ερμπαρίου ότι τα κύρια ερμπάρια της Ελλάδας και των Βαλκανίων δυστυχώς δεν βρίσκονται στην Ελλάδα αλλά στη Γερμανία, στο Λονδίνο και στη Γενεύη. Το μικρό τοπικό ερμπάριο βρισκόταν σε αξιοθρήνητη κατάσταση, κατακυριευμένο από έντομα και με θραύσματα μόνο, των εκπροσώπων της πλούσιας βαλκανικής χλωρίδας. Οι βοτανικές εκδόσεις της χώρας έχουν σταματήσει εδώ και πολύ καιρό και δεν υπήρχε κανένα ενδιαφέρον γι' αυτές. Η σύγχρονη Αθήνα είναι μια τυπική πόλη εμπορικών δοσοληψιών, που έχει μικρή σημασία.
Κατευθύνθηκα προς τον Παρνασσό ακολουθώντας την παράκτια ζώνη. Όπως και στα περίχωρα της Αθήνας οι καλλιέργειες αποτελούντο κυρίως από ελιές και σταφύλια. Ένα τραίνο με πήγε στη Λάρισα, το κέντρο της Αρχαίας Ελλάδας, όπου ένα γεωργικό ινστιτούτο και ένας γεωργικός πειραματικός σταθμός έχουν δημιουργηθεί και διευθύνονται από έναν νεαρό γεωπόνο τον Δρα. Παπαδάκη. Πότε με αυτοκίνητο και πότε έφιπποι ταξιδέψαμε μαζί στη Θεσσαλική πεδιάδα. Στην περιοχή υπάρχουν μεγάλες καλλιέργειες σίτου, κριθαριού και οσπρίων. Παρετήρησα ενδιαφέρουσες κανονικότητες στη μεταβολή των  των ποικιλιών και στη σύνθεση των ειδών, καθώς ανεβαίναμε τα βουνά. Σε χαμηλότερο υψόμετρο, γύρω και από την ίδια τη Λάρισα, οι περιοχές κυριαρχούνται από καλλιέργειες μαλακού σιταριού. Όσο ψηλότερα ανεβαίναμε, τόσο περισσότερο συναντούσαμε σκληρά σιτάρια και στους λόφους που υπήρχε αυξημένη συχνότητα βροχοπτώσεων, έκανε την εμφάνισή του το σιτάρι με κωνικό στάχυ (Triticum turgidum L.) και η τυπική μεσογειακή καλλιεργούμενων φυτών εξαφανιζόταν. Υπάρχει φανερή αλλαγή διατρέχοντας τον άξονα της Μακεδονίας και των πεδιάδων της Νότιας Ευρώπης. Η Ελλάδα εν πάσει περιπτώσει δεν ήταν ένα σημαντικό γεωργικό κέντρο· οι καλλιέργειές της βασίστηκαν κυρίως σε ξυλώδη φυτά, ελιές, χαρουπιές (Ceratonia siliqua L.) και σταφύλια.
Χρειάζονται λίγες ώρες για να πάει κανείς ατμοπλοϊκώς από την Αθήνα στην Κρήτη, το αρχαίο μινωικό βασίλειο, με τον εξαιρετικά διατηρημένο θρόνο των μινωικών βασιλέων στην κόκκινη αίθουσα του θρόνου. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του νησιού καταλαμβάνεται από καλλιέργειες δημητριακών. Αμπελώνες και χαρουπιές συγκεντρώνονται στα νοτιότερες ορεινές περιοχές.
Ατυχώς το θαυμάσιο μουσείο έπεσε θύμα ενός σεισμού που πρόσφατα έπληξε το νησί. Μου άνοιξε όμως ένα παράθυρο στην αρχαιότητα. Στα μεγάλα αποθηκευτικά πιθάρια απολιθωμένα σπέρματα βρώσιμου λαθουριού, λιναριού, σιταριού διατηρήθηκαν και χρονολογούνται 1000 ή 2000 χρόνια π.Χ. Μπορεί κανείς να σχηματίσει μια γενική ιδέα για το πώς, ακόμη και χιλιάδες χρόνια πριν, τα σημερινά μεσογειακά είδη καλλιεργούμενων φυτών, είχαν σχηματιστεί και πώς ακόμη, σε ένα τόσο μακρινό παρελθόν διακρίνονταν για τα μεγάλα σπέρματά τους.
Ενόσω συνέλεγα σπέρματα, ανεκάλυψα μια σειρά από ενδημικές μορφές λαθουριού (Lathyrus sativus L.). Μεγάλες εκτάσεις καταλαμβάνονταν από καλλιέργειες μεσογειακού λιναριού με πολλά άνθη και σπόρους (Linum usitatissimum L.). Περιηγήθηκα τα χωριά με έναν Έλληνα γεωπόνο. Οι κάτοικοι είναι όλοι Έλληνες που ασχολούνται με την γεωργία, την αμπελοκαλλιέργεια και την παραγωγή μεταξιού.
Ο Αρχιεπίσκοπος της Κρήτης, επεφύλαξε στον επισκέπτη του μια ευχάριστη υποδοχή. Ως δώρο έλαβα ένα διακοσμητικό μαχαίρι από κυπαρισσόξυλο, τις απαραίτητες χάντρες προσευχής, (επίσης από κυπαρισσόξυλο)  και ένα μπουκάλι από κακής γεύσης κρασί, από κρητικό αμπελώνα, με την αναπόφευκτη προσθήκη ρετσινιού. Από την αρχαιότητα η Ελλάδα και τα νησιά της έχουν διατηρήσει τη συνήθεια της προσθήκης ρητίνης στο κρασί, ώστε να σταματήσουν τη ζύμωση και να αυξήσουν τη διάρκεια ζωής του. Στην αρχή η γεύση του ρετσινιού φαίνεται απαράδεκτη και είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι οι άνθρωποι μπορεί να πίνουν ένα τέτοιο ποτό. Ωστόσο σταδιακά, μπορείτε να τη συνηθίσετε και να πιείτε αυτό το κρασί, το οποίο μάλιστα καταναλωνόταν ήδη από την εποχή του Περικλή, του Σωκράτη, του Ηρακλείτου και του Αριστοτέλη. Η Ελλάδα παρουσιάζει σαφώς την αρχαιότητα των γεωργικών καλλιεργειών και χρειάστηκε να περάσουν χιλιάδες χρόνια, από τότε που αναπτύχθηκαν τα μεγαλόκοκκα και με μεγάλο στάχυ δημητριακά και τα όσπρια με τα μεγάλα σπέρματα της Μεσογείου.
Εν μέσω μιας καταιγίδας πήγα με ένα μικρό ατμόπλοιο από την Κρήτη στην Αμμόχωστο, ένα λιμάνι στο νησί της Κύπρου. Πριν μερικές δεκαετίες η Κύπρος συνδέθηκε με την Αγγλία, αλλά στην πραγματικότητα υπάρχουν ελάχιστοι Άγγλοι στο νησί. Ο κύριος πληθυσμός είναι ελληνικός και ουσιαστικά το νησί αντικατοπτρίζει έναν αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Ωστόσο, όπως και η Κρήτη, η Κύπρος διατηρεί ίχνη ενός παλαιού ρωμαϊκού πολιτισμού, όπως και τα άλλα νησιά που εκείνη την εποχή συνδέονταν με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Το νησί είναι ορεινό. Η πρωτεύουσα του νησιού, Λευκωσία, βρίσκεται σε υψόμετρο 1700 μέτρων σε δασώδη περιοχή. Το κλίμα είναι εύκρατο. Υπάρχουν διάσπαρτα δάση πεύκης και ερυθρελάτης. Σε μεγάλα υψόμετρα έχουν αναπτυχθεί ενδιαφέρουσες ενδημικές μορφές σιταριού χωρίς γλωσσίδιο. Η θέση του νησιού ευνοεί τη διάκριση μεγάλης ποικιλίας ειδικών «απλουστεύσεων», όπως ονομάζονται οι υπολειπόμενες μορφές. Όπως έχουμε δει και στην περίπτωση του μαλακού σιταριού το κέντρο σχηματισμού των σιταριών χωρίς γλωσσίδιο βρίσκεται στο Παμίρ, το απομονωμένο οροπέδιο της εσωτερικής Ασίας. Στην περίπτωση του μεσογειακού σκληρού σιταριού, τα νησιά έχουν αναλάβει το ρόλο των απομονωμένων περιοχών.
Προχωρώντας δυτικά της Λευκωσίας εισήλθα σε μια δασώδη περιοχή, αποτελούμενη σχεδόν εξ' ολοκλήρου από χαρουπιές (Ceratonia siliqua L.). Αυτή είναι η πατρίδα της καλλιεργούμενης χαρουπιάς. Οι καρποί συλλέγονται σε τεράστιες ποσότητες, βουνά ολόκληρα,  και εξάγονται σε όλα τα μέρη της Μεσογείου. Αποτελούν πολύτιμη ζωοτροφή, καταναλώνονται όμως, σε κάποιο βαθμό και από τον άνθρωπο. Μέχρι πρόσφατα, μια σημαντική έκταση καταλήφθηκε από δάση άγριας χαρουπιάς, ενώ σήμερα έχουν ήδη φυτευτεί δεκάδες χιλιάδες εκτάρια με τέτοια δέντρα.
Αφού κατέβηκα στις πεδιάδες κατευθυνόμενος στα ανατολικά, βρέθηκα στην επικράτεια καλλιεργειών λιναριού, στις οποίες συνυπάρχουν το βόρειο λινάρι με την μακρά ίνα, με συγκεκριμένες μεσογειακές μορφές που έχουν μεγάλο καρπό και μεγάλα σπέρματα.
Στην Κύπρο είναι ίσως δυνατόν να δούμε καλύτερα από οπουδήποτε αλλού τον τεράστιο ρόλο που διαδραματίζουν οι περιβαλλοντικές συνθήκες για την ανάπτυξη τύπων και ποικιλιών. Εδώ μπορεί να διαπιστωθεί με ιδιαίτερη σαφήνεια ότι είναι αδύνατο να εξεταστεί ολόκληρη η ευρεία μεσογειακή περιοχή ως ενιαία μονάδα, κάτι που οι βοτανολόγοι τείνουν να κάνουν. Η περιοχή αυτή πρέπει να μελετηθεί διαφοροποιημένα, ανάλογα με τον ορεινό χαρακτήρα του εδάφους, τις κλιματικές συνθήκες και τον ρόλο της γεωγραφικής απομόνωσης.
Η ποικιλία του σιταριού στην Κύπρο είναι εξαιρετική. Εντός μιας μικρής περιοχής, που φτάνει τα 10.000 περίπου εκτάρια, ο αριθμός των ποικιλιών σιταριού ανέρχεται κυριολεκτικά σε εκατοντάδες. Πρόκειται αποκλειστικά για σκληρό σιτάρι, αλλά με έναν τεράστιο πλούτο ποικιλιών με χαρακτηριστικά που άποψη φυσιολογίας και μορφολογίας, κυμαίνονται από αυτές που με μικρό μέγεθος σταχυού, χωρίς γλωσσίδιο, ως τις γιγαντιαίες που είναι παρόμοιες με αυτές της Βορείου Αφρικής και ιδιαιτέρως της Τυνησίας.
Μια μεγάλη περιοχή της Κύπρου καταλαμβάνεται από εντατικές καλλιέργειες καπνού. Ο Έλληνας συνοδός μου, μού είπε τη "φιλοσοφία" πίσω από τον καπνό, δηλαδή τη φιλοσοφία της οικολογίας του σε όλον τον κόσμο που στην περίπτωση αυτής της καλλιέργειας σημαίνει ένα προσεκτικά επιλεγμένο έδαφος, ούτε πολύ πλούσιο, ούτε πολύ φτωχό αναφορικά με τη γονιμότητα. Η επιλογή αυτών των συνθηκών καθορίζει την ποιότητα του καπνού. Η ουσία της ποιότητάς του, εξαρτάται ακριβώς από αυτό. Ωστόσο τα λεπτά σημεία της καλλιέργειας του καπνού τα γνωρίζουν μόνον λίγοι και η σχετική γνώση μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Σύμφωνα με τα λόγια του "ειδικού" μου, πουθενά στον κόσμο δεν είναι δυνατόν να ληφθεί τόσο καλή ποιότητα καπνού, όσο στην Κύπρο, τη Μακεδονία ή το νησί της Κούβας. Η τελική αξία του καπνού βρίσκεται στο άρωμά του. Ωστόσο δεν εξαρτάται μόνο από τα φύλλα ή την επίδραση του εδάφους, αλλά και από τον τρόπο του τελευταίου σταδίου παραγωγής και τη ζύμωση. Με άλλα λόγια είναι μια λεπτή επιστήμη.