Είναι γνωστό, πως οι διάφορες σχολές Επιστημών Ζωής στη χώρα μας (Βιολογικά, Ιατρικές, Γεωπονικές κ.ά.)  χρησιμοποιούν διαφορετικούς όρους για την ονοματοδοσία της ίδιας έννοιας. 

Ευτυχώς όμως τα βολεύουμε και καταφέρνουμε να συνεννοηθούμε μεταξύ μας, ξεπερνώντας όχι μόνο αυτό το δυσεπίλυτο πρόβλημα της ορολογίας, αλλά και έναν πολύ δυσκολότερο “κάβο”: Ότι δηλαδή ακόμη και στον ίδιο όρο, ενίοτε αποδίδουμε σχετικά διαφοροποιημένο εννοιολογικό περιεχόμενο· γνωρίζετε φυσικά τους διαφορετικούς ορισμούς του γονιδίου, οι οποίοι  κυκλοφορούν στην Ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία, που δεν απηχούν μόνο γλωσσολογικές διαφορές, αλλά και διαφορές προσέγγισης, πρόσληψης και πλαισίου.

Με αφορμή λοιπόν αυτές τις σκέψεις είπαμε να εισαγάγουμε μια νέα θεματική στο biology4u. Είναι η θεματική των όρων - και της ετυμολογίας τους - που χρησιμοποιούμε για να ονοματίσουμε τις έννοιες της βιολογίας.

Ας ξεκινήσουμε με το εύκολο: Τον όρο βακτήριο (που έχει επικρατήσει) και τον εναλλακτικό του,  βακτηρίδιο.

Η λέξη βακτήριο, που την ανέφερε ήδη από τον 5ον π.Χ. αιώνα ο  Αριστοφάνης στους Αχαρνής του, είναι υποκοριστικό του ουσιαστικού βακτηρία, που σημαίνει ράβδος, μπαστούνι. Επίσης υποκοριστικό  της βακτηρίας είναι η λέξη βακτηρίδιο της ελληνιστικής εποχής. Οι δύο λέξεις απετέλεσαν τη βάση για το πλάσιμο του όρου bactére της γαλλικής με τον οποίο ονομάστηκαν τα  βακτήρια,  προκειμένου να αποδοθεί το ραβδόμορφο σχήμα πολλών εξ΄αυτών. 

Συμπέρασμα: Είτε χρησιμοποιούμε το ελληνιστικό βακτηρίδιο ή το Αριστοφανικό βακτήριο, “μέσα είμαστε" και δεν παραβιάζουμε κάποιο κανόνα της Ελληνικής.

Ας πάμε τώρα στα δυσκολότερα: Γενότυπος ή Γονότυπος; Γένωμα ή Γονιδίωμα; Η σελίδα προτιμά ανεπιφύλακτα τις πρώτες εκδοχές, καθώς αυτές τής έμαθε το προσφιλές της ΑΠΘ και είναι δύσκολο να τις ξεσυνηθίσει. 

Ο όρος λοιπόν γονότυπος - που χρησιμοποιεί η Αθήνα, αλλά όχι η Θεσ/νικη - αποτελεί μεταφορά του ελληνογενούς όρου της Γερμανικής genotype τον οποίο επινόησε και εισήγαγε το 1905 στην ορολογία της Γενετικής ο Δανός βοτανολόγος Wilhelm Ludwig Johannsen, προκειμένου να ορίσει το σύνολο των γονιδίων ενός ατόμου. 

Σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη η μεταφορά αυτή είναι λανθασμένη και ο όρος πρέπει να εκφέρεται ως γενο-τυπος, ώστε να αποδίδονται ορθά τα συστατικά της σύνθετης πηγαίας γερμανικής λέξης, γένος και τύπος.

Αντιστοίχως λοιπόν ορθότερη είναι η απόδοση του όρου genome ως γένωμα, παρά ως γονιδίωμα και η απόδοση του όρου genomic, ως γενωμική/ός/ό, παρά ως γονιδιωματική/ός/ό.

Τελευταίο, αλλά όχι ύστατο. Μου φαίνεται ότι σε μερικές περιπτώσεις είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται ο διεθνής όρος - συνηθέστατα Αγγλικός - παρά μια αδόκιμη ή ακαλαίσθητη μετάφρασή του. Γιατί το ισχυρίζομαι; Διότι θυμάμαι τις ατυχήσασες μεταφράσεις του feedback inhibition και operon σε ... οπισθοτροφοδοτική αναστολή! και συνεργίωμα αντίστοιχα, αλλά και το κακόηχο: αλληλουχοποίηση, για την απόδοση του sequencing. Δεν είναι υποτιμητικό να χρησιμοποιούμε τον ξενικό όρο - που αποδίδει πλήρως το πλαίσιο της έννοιας στην οποία αναφέρεται. Στο κάτω, κάτω τις γραφής οι ξένοι το έχουν κάνει, χωρίς σύμπλεγμα κατωτερότητας, εκατοντάδες φορές με ελληνικής ρίζας λέξεις.