Είναι προφανές, ότι αν επιθυμείς η διδασκαλία σου να είναι επιτυχής, πρέπει η γνώση για το αντικείμενο που διδάσκεις, να έχει ένα βάθος που ξεπερνά κατά πολύ ό,τι ορίζεται, ως διδακτέα ύλη. Αν αυτό είναι αλήθεια - και μου φαίνεται πως είναι αλήθεια για τη διδασκαλία οποιουδήποτε αντικειμένου - είναι δυο φορές περισσότερο αλήθεια για τη διδασκαλία της βιολογίας, στην οποία η νέα γνώση απαξιώνει με ταχύτατους ρυθμούς την παλαιά.
Απ΄όλες λοιπόν τις περιπτώσεις που έμαθα κάτι περισσότερο από αυτό που ήδη γνώριζα, χάρη στις εύστοχες ερωτήσεις που διατύπωσαν μαθητές μου, ξεχωρίζω τρεις.

1η Περίπτωση: Ρόδος-Τέλη δεκαετίας του 80: Η μαθήτρια Χ , μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας της πρωτεϊνοσύνθεσης, σηκώνει το χέρι της και μου θέτει - με τα δικά της λόγια το εξής ερώτημα: "Αν τα πράγματα γίνονται όπως τα λέτε, δεν πρέπει να υπάρχει μόνο, μια εξειδίκευση και ένας κώδικας ανάμεσα στην τριάδα των νουκλεοτιδίων του mRNA και στα αμινοξέα, αλλά και ένας κώδικας ανάμεσα στο μόρια του tRNA και τα αμινοξέα. Πώς γίνεται αυτό;"

Ομολογώ ότι το ερώτημά της με αιφνιδίασε-δεν μου είχε υποβληθεί ποτέ στα 4-5 χρόνια που δίδασκα πριν - και βιαστικός έδωσα τη συνήθη λανθασμένη απάντηση, που δυστυχώς εξακολουθεί να δίνεται σήμερα από διάφορα σχολικά βοηθήματα. Ε' της λέω, είναι απλό: Όπως έχουμε 61 διαφορετικά κωδικόνια που κωδικοποιούν την ένταξη αμινοξέων, έχουμε και 61 διαφορετικά μόρια tRNA. Ψάχνοντάς το αργότερα, αντιλήφθηκα το λάθος. Tα διαφορετικά μόρια tRNA δεν είναι 61, αλλά γύρω στα 30-40, ανάλογα με το είδος, εξαιτίας της δράσης της υπόθεσης της αστάθειας που ανεκάλυψε ο Φράνσις Κρικ. 

2η Περίπτωση: Αθήνα-Τέλη δεκαετίας του 90. Κάποιος αγαπητός συνάδελφος, που εκείνη την εποχή είχε οριστεί εξεταστής στο Ευρωπαϊκό Σχολείο στη Γενεύη, μου φέρνει μια εξαιρετική άσκηση που είχε πέσει στις εξετάσεις εκείνης της χρονιάς (ίσως μερικοί αναγνώστες την αναγνωρίσουν και τη θυμηθούν). 

Είναι μια άσκηση που παρουσιάζει τη μεταβολή της συγκέντρωσης της τρανσακετυλάσης, σε σχέση με τον χρόνο, σε τρεις διαφορετικές καλλιέργειες της E.coli, οι οποίες μια καθορισμένη χρονική στιγμή μεταφέρονται σε περιβάλλον λακτόζης. Στην πρώτη το διάγραμμα είναι επιπεδωμένο σε χαμηλές τιμές- παράγεται δηλαδή ελάχιστο ένζυμο, είτε υπάρχει, είτε δεν υπάρχει λακτόζη. Στη δεύτερη το διάγραμμα είναι επιπεδωμένο σε υψηλές τιμές-πάντα δηλαδή παράγεται η τρανσακετυλάση, ακόμη και απουσία λακτόζης και στην τρίτη, τα πράγματα βαίνουν ομαλά, καθώς η συγκέντρωση της τρανσακετυλάσης αυξάνεται κανονικά, μετά τη μεταφορά της καλλιέργειας σε περιβάλλον λακτόζης.

Όμως και εδώ υπάρχει μια ιδιορρυθμία, την οποία δεν είχα καν προσέξει. Για κακή μου, αρχικά, και καλή μου τύχη στη συνέχεια, ένα ευφυέστατο κορίτσι σηκώνει το χέρι της και μπροστά στα έκπληκτα μάτια μου, λέει: "Κύριε η άσκηση που φέρατε είναι λάθος". 

Χαμογέλασα, αντιγυρίζοντάς της ότι η άσκηση προέρχεται από το Ευρωπαϊκό Σχολείο, οπότε αποκλείεται να είναι λάθος. Και τι μου απαντά το ... "τέρας"; "Κύριε σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο, τα τρία ένζυμα που είναι απαραίτητα για τη διάσπαση της λακτόζης, είτε δεν παράγονται αν το οπερόνιο είναι ανενεργό, είτε παράγονται συνεχώς, αν είναι ενεργό και ποτέ απουσία λακτόζης. Εδώ στο τρίτο διάγραμμα, φαίνεται μια μικρή παραγωγή τρανσακετυλάσης, ακόμη κι όταν το βακτήριο βρίσκεται σε περιβάλλον γλυκόζης". 

Μένω κόκκαλο. Αποδέχομαι όμως τον βάσιμο ισχυρισμό της και υπόσχομαι να επανέλθω. Για καλή μου τύχη - θυμίζω είμαστε στα τέλη της δεκαετίας του 90 - το διαδίκτυο υπάρχει, έστω και αργό. Το ψάχνω λοιπόν και βρίσκω ότι περιστασιακά ο αναστολέας-λόγω πολλαπλών χρήσεων που τον καταστρέφουν-αποσυνδέεται, από τον χειριστή, οπότε τον ξεμπλοκάρει. ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΙΚΟΤΑΤΟ. Για να μπει το πρώτο μόριο λακτόζης στο εσωτερικό του βακτηρίου, χρειάζεται να έχει παραχθεί έστω και ένα μόριο περμεάσης που να της το επιτρέψει (θυμηθείτε: permit=επιτρέπω). Αν λοιπόν δεν συνέβαινε αυτή η συμπτωματική αποσύνδεση του αναστολέα από τον χειριστή, τότε δεν θα μπορούσε να μπει το πρώτο μόριο λακτόζης, για να λειτουργήσει ως επαγωγέας.

3η Περίπτωση: Αθήνα-2010: Επειδή πιστεύω πως είναι ωφέλιμο οι μαθητές να διδάσκονται την ιστορία των ιδεών στη βιολογία, πάντα διάνθιζα τη διδασκαλία μου με στιγμιότυπα, ιστορικών πειραμάτων. Μιλώντας λοιπόν στους μαθητές μου για τα πειράματα αποκρυπτογράφησης του Γενετικού Κώδικα (Nirenberg, Matthaei, Ochoa)τα συνθετικά πολυμερή που ανέπτυξαν, ώστε να ανακαλύψουν-και να συμπεράνουν-ποιο κωδικόνιο αντιστοιχεί σε ποιο αμινοξύ, ο συνήθης ευφυέστατος αντιρρησίας της τάξης, σηκώνει το χέρι του και με κατακεραυνώνει: "Κι αφού δεν ήξεραν, ποιο είναι το κωδικόνιο έναρξης, τότε πώς τα πολυμερή που έφιαξαν οδηγούσαν στη σύνθεση μιας πρωτεϊνης;" 

Ακόμη μια φορά κόκκαλο ο δάσκαλος, ακόμη μια φορά πολύτιμη η συνδρομή του διαδικτύου. Εκεί βρήκα ότι μια ελαφρά αυξημένη συγκέντρωση ιόντων Μαγνησίου, μπορεί να προκαλέσει στο ελεύθερο κυττάρων, σύστημα ριβοσωμάτων-με μικρή όμως απόδοση-την έναρξη της πρωτεϊνοσύνθεσης... 

Κατακλείδα; Η μελέτη και το ταλέντο σας μπορεί να σας κάνουν καλούς δασκάλους. Οι καλοί όμως μαθητές σας, μπορούν να σας κάνουν ακόμη καλύτερους...