Όταν ο Ναπολέοντας μπήκε στην αίθουσα ανάμεσα στους προσκεκλημένους ξεχώριζε ένα παράταιρο ζευγάρι: Ένας πολύ νεαρός, για να είναι μέλος του αξιοσέβαστου Ινστιτούτου, μαθηματικός και δίπλα του ένας καταπονημένος από προβλήματα υγείας εξηνταπεντάχρονος, που ωστόσο θα κατάφερνε να ζήσει για δύο ακόμη δεκαετίες. Στα χέρια του ηλικιωμένου επιστήμονα ήταν ένα αντίτυπο του τελευταίου δημοσιευμένου έργου του, που έφερε τον τίτλο: Philosophie zoologique.
Όταν ο Ναπολέον έφτασε κοντά στον νεαρό μαθηματικό τον κοίταξε βλοσυρά και σαν να απευθυνόταν σε στρατιώτη του, του είπε: "Μαθαίνω ότι είσαι μόλις 23 ετών. Τι το σπουδαίο έχεις κάνει, ώστε να είσαι μέλος του Ινστιτούτου;" Πριν προλάβει να απαντήσει ο Φρανσουά Αραγκό-διότι αυτός ήταν ο νεαρός μαθηματικός, ένας διπλανός του έσπευσε να κατατοπίσει τον Αυτοκράτορα λέγοντας: "Ασχολείται με την αστρονομία και μόλις πρόσφατα κατάφερε να μετρήσει τον μεσημβρινό στην Ισπανία". Ενόσω ο αποσβολωμένος νεαρός τα έβαζε με τον εαυτό του, στη σκέψη ότι ο Ναπολέοντας θα τον είχε πάρει για μουγγό ή ανόητο, ο Αυτοκράτορας είχε προχωρήσει ένα βήμα δεξιά, προς τον μεγαλύτερο σε ηλικία επιστήμονα ο οποίος του έτεινε το βιβλίο του. Ο Ναπολέοντας χωρίς να ρίξει ούτε μια ματιά στο βιβλίο γρύλισε στον επιστήμονα: “Τι είναι αυτό; Είναι η εξωφρενική μετεωρολογία σου που ατιμάζει την ηλικία σου; Ασχολήσου με τη Φυσική Ιστορία και θα πάρω προθύμως το βιβλίο σου· αυτό το παίρνω μόνο για τα άσπρα σου μαλλιά. Φέρτο εδώ!”. Και χωρίς να ρίξει, ακόμη και τότε, μια ματιά στο βιβλίο το έδωσε σε έναν αυλικό, ενώ από τα μάτια του επιστήμονα έτρεχαν δάκρυα απογοήτευσης και από το στόμα του ακουγόταν η μάταιη διαμαρτυρία του: “Μα είναι Φυσική Ιστορία το βιβλίο μου”.
Ποιος ήταν λοιπόν ο προσβεβλημένος επιστήμονας και γιατί ο Ναπολέοντας τον αντιμετώπισε με τόση σκαιότητα;Ο επιστήμονας ήταν ο Ζαν Βαπτίστ ντε Λαμάρκ, συγγραφέας της Philosophie zoologique, του βιβλίου δηλαδή που κρατούσε στα χέρια του, συγγραφέας επίσης της “Χλωρίδας της Γαλλίας” αλλά και ετήσιων μετεωρολογικών πραγματειών, στις οποίες περιφρονητικά αναφέρθηκε ο Ναπολέοντας.
Ο λόγος όμως της απαξιωτικής συμπεριφοράς του Ναπολέοντα είναι κάπως πολυπλοκότερος και διττός· κατά ένα μέρος κρύβεται σε μια παρανόηση του μικρόσωμου Κορσικανού για το τι είναι “Φυσική Ιστορία”, και κατά ένα άλλο μέρος σε μια επιστημονική ίντριγκα που είχε τις ρίζες της πριν την έναρξη της Επανάστασης. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά τους. Ο Ναπολέων, ως άνθρωπος της δράσης, απεχθανόταν τις αφηρημένες ιδέες και γενικά ό,τι δεν είχε πρακτικό αντίκρυσμα. Πιστεύοντας, λοιπόν, πως ο Λαμάρκ θα του παρουσίαζε μια “Φυσική Ιστορία” με τις συνήθεις περιγραφές των εμβίων όντων, που όσο ακριβείς κι αν ήταν, δεν φαίνονταν να διαθέτουν από μόνες του νόημα, πριν καν τη διαβάσει την απέρριψε, προσβάλλοντας τον ευαίσθητο επιστήμονα. Έκανε όμως λάθος. Η Philosophie zoologique του Λαμάρκ δεν παρουσίαζε μια στατική περιγραφή των εμβίων όντων. Αντιθέτως, μελετούσε τη φύση ως μια συνεχή διαδικασία υλικής μεταμόρφωσης, που καθοδηγείτο από κοσμικούς νόμους (τον νόμο της χρήσης και της αχρηστίας και τον νόμο της μεταβίβασης των επίκτητων γνωρισμάτων), αποτελώντας την πρώτη απόπειρα διατύπωσης ενός πλήρους και τεκμηριωμένου μηχανισμού με τον οποίο διεξάγεται η εξελικτική διαδικασία.
Πίσω όμως από την περιφρονητική αναφορά του Ναπολέοντα στις μετεωρολογικές πραγματείες του Λαμάρκ-τις απεκάλεσε μετεωρολογικό Αλμανάκ-κρυβόταν ένας σημαντικός επιστήμονας. Ήταν ο γνωστός Πιερ-Σιμόν ντε Λαπλάς, που τη δεκαετία του 1780 είχε συμβάλει-συνεργαζόμενος με τον Αντουάν Λωράν Λαβουαζιέ -στη διαμόρφωση της “Νέας Χημείας” του τελευταίου. Σε αυτήν λοιπόν τη “Νέα Χημεία” είχε αντιταχθεί σθεναρά-αλλά και λανθασμένα- ο Λαμάρκ, κάτι που ο Λαπλάς δεν ξέχασε όταν έγινε μέλος του στενού κύκλου του Ναπολέοντα και κατάφερε να τον επηρεάζει στα επιστημονικά ζητήματα. Λέγεται πως ο Λαπλάς είχε διαβεβαιώσει τον Αυτοκράτορα πως οι μετεωρολογικές προβλέψεις του Λαβουαζιέ ήταν δοξασίες και πως ο συντάκτης τους, ο Λαμάρκ, “Είχε υπερδραστήρια φαντασία, αλλά κανένα επιστημονικό ταλέντο”.
Ο Λαμάρκ, ο επιστήμονας που γεννήθηκε σαν σήμερα, την 1η Αυγούστου του 1744 εν ζωή, δεν ευτύχησε να απολαύσει την αναγνώριση του έργου του και πέθανε τυφλός, φτωχός και αγνοημένος. Εντούτοις στο ξεχασμένο έργο του Λαμάρκ απέτισε φόρο τιμής, στα 1861 ο Δαρβίνος, αναγνωρίζοντας τη σημασία της συμβολής του στη συγγραφή της “Προέλευσης των Οργανισμών, διά της Φυσικής Επιλογής”.
Αν ο αναγνώστης επιθυμεί να αντλήσει πρόσθετες πληροφορίες για τον σπουδαίο Γάλλο επιστήμονα μπορεί να ανατρέξει στο περυσινό σημείωμα για την επέτειο των γενεθλίων του,https://www.facebook.com/biology4u.gr/posts/1660719174075059, που έχουν ληφθεί από το βιβλίο μου: "Μια ημέρα σαν κι αυτή στην Ιστορία της Βιολογίας" της Ελληνοεκδοτικής.
* Ο εικονιζόμενος πίνακας, με τον Λαμάρκ να επιδίδει τη "Ζωολογική Φιλοσοφία" του στον Ναπολέοντα, είναι του Mikhail Dmitrievich Ezuchevsky (1920).
Αναρτήσεις
