Είναι εδραιωμένη η πεποίθηση ότι η Τέχνη και η Επιστήμη ακολουθούν ασύμβατες πορείες, κι όσον αφορά στο αντικείμενό τους και όσον αφορά στους τρόπους με τους οποίους το χειρίζεται η κάθε μια. Υπάρχουν ωστόσο μερικά παραδείγματα πως οι τροχιές αυτών των δυο δραστηριοτήτων, δραστηριοτήτων που περικλείουν το 90%, αν όχι το 100% αυτού που ονομάζουμε ανθρώπινο πολιτισμό, ενίοτε συναντιούνται. Το biology4u έχει δώσει και κατά το παρελθόν αποδείξεις τέτοιων συναντήσεων ανάμεσα στην Τέχνη και στην Επιστήμη. Ας δώσει λοιπόν μια ακόμη, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα δυο σημαντικών, αλλά και αμφιλεγόμενων προσωπικοτήτων της Βιολογίας και της Ποίησης, καθώς η κάθε μια τους "βαρύνεται" με αστοχίες τις οποίες οι άνθρωποι της Επιστήμης και οι άνθρωποι της Τέχνης δύσκολα θα ξεχάσουν.
Το κείμενο του Αγκασίζ προέρχεται από το βιβλίο του: Εισφορές στη Φυσική Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, που ο εκδόθηκε το 1857. Στο απόσπασμα περιγράφεται μια σκυφομέδουσα (Cyanea arctica), η μεγαλύτερη μέδουσα την οποία μπορεί κανείς να συναντήσει κανείς στα Αμερικανικά νερά.
Θα την δείτε να επιπλέει στο νερό (Cyanea arctica) εκθέτωντας έναν μεγάλο κυκλικό δίσκο από μια ουσία όχι ανόμοια της ζελατίνας, παχεία εις το κέντρο που ξαφνικά γίνεται λεπτότερη στα άκρα, τα οποία παρουσιάζουν αρκετές οδοντώσεις. Το κέντρο αυτού του δίσκου είναι σκούρου μωβ καφέ χρώματος, ενώ στα άκρα είναι κατά πολύ ανοικτότερο, σχεδόν λευκό και διαφανές. Ο δίσκος αυτός απλώνεται και μαζεύεται κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Η περιφέρειά του είναι ιδιαιτέρως δραστήρια, ώστε άλλοτε να επεκτείνεται ως του σημείου η όλη επιφάνεια του δίσκου-στις περιπτώσεις αυτές- να γίνεται εντελώς επίπεδη και άλλοτε να κυρτώνεται πλήρως, ώστε να παίρνει μορφή ημισφαιρίου. Οι κινήσεις αυτές θυμίζουν τόσο έντονα τις κινήσεις μιας ομπρέλλας, η οποία ανοίγει και κλείνει εναλλάξ, ώστε οι συγγραφείς, που έχουν περιγράψει παρόμοια ζώα, γενικώς να αποκαλούν τον ζελατινώδη δίσκο, ως το σκιάδιο.
Από την κατώτερη επιφάνεια του δίσκου κρέμονται εμφανώς τρία είδη προσαρτημάτων. Κοντά στην περιφέρεια υπάρχουν οκτώ θύσανοι μακρών κεραιών που κινούνται προς κάθε κατεύθυνση, μερικές φορές εκτείνονται σε τεράστιο μήκος, άλλοτε όμως περιορίζονται σε μια απλή σπείρα συνεχώς αναδυομένων και υποχωρούντων νηματίων, η οποία τη μια στιγμή εκτείνεται προς μια κατεύθυνση και την άλλη προς άλλη, αλλά γενικώς αναπτύσσεται πλαγίως και σε αντίθετη κατεύθυνση από την προς τα μπρος κατευθυνόμενη κίνηση των τριχών οι οποίες περιβάλλουν τα όργανα που βρίσκονται εσώτερα, στην κατώτερη επιφάνεια του δίσκου.
Στα όργανα αυτά περιλαμβάνονται οκτώ δέσμες που εναλλάσσονται με τους τους οκτώ θυσάνους κεραιών, αλλά είναι δύο ειδών. Οι τέσσερεις από αυτές είναι κομψοί σάκκοι οι οποίοι κοσμούνται, ας μας επιτραπεί η έκφραση, με κυματιστά βολάν που προεκβάλουν καθ’ ομάδες, εναλλάξ προωθούμενες και αποσυρώμενες, και οι οποίες θα μπορούσαν να παρομοιαστούν με βότρυες σταφυλιών, διαδοχικά διογκούμενους και συρρικνούμενους. Αυτοί οι τέσσερεις βότρυες εναλλάσσονται με τέσσερις μάζες πτυχώσεων οι οποίες κρέμονται σαν πλούσιες κουρτίνες κυματίζουσες χαλαρά μπρος και πίσω και των οποίων ο κυματισμός τους σβήνει ή διακόπτεται απότομα, θυμίζοντας σε αυτούς που είχαν την ευκαιρία να είναι μάρτυρες του φαινομένου, το τρεμόπαιγμα της σερπαντίνας του Βορείου Σέλαος. Όλα αυτά τα τμήματα έχουν τις σταθερές θέσεις τους και συγκρατούνται μεταξύ τους με ένα είδος οριζόντιας κουρτίνας η οποία κρέμεται από την κάτω επιφάνεια του ζελατινώδους δίσκου. Η ίδια η οριζόντια κουρτίνα συνδέεται με τον δίσκο, στερεωμένη σε αυτόν με, ας πούμε, διακοσμητικές ραφές, που διαιρούν την όλη επιφάνεια σε έναν αριθμό τομέων, διαδοχικά διευρυνόμενων και περιοριζόμενων, τη μια στιγμή ομοκέντρων και την άλλη ακτινωτών, μεταξύ των οποίων τα όργανα, τα οποία ήδη έχουν περιγραφεί, εισδύουν.
Διαβάζοντας το κείμενο αυτό ο αναγνώστης ενδέχεται να θεωρήσει ότι ο φυσιοδίφης επιδίδεται σε μια άσκοπη σπατάλη λέξεων. Αν όμως επανεξετάσει την αρχική εντύπωσή του, τότε θα διαπιστώσει πως ο πλεονασμός αυτός μόνον άσκοπος δεν είναι· εξυπηρετεί τη διεξοδική περιγραφή του δείγματος - όπως το αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής του και την εναργή μεταφορά της στον αναγνώστη του κειμένου. Επίσης, ίσως ο αναγνώστης συμφωνήσει πως η ποιητικότητα του κειμένου, όχι μόνο δεν πλήττει την επιστημονική ακρίβεια, αλλά την υπηρετεί με ένα πλήθος γοητευτικών μεταφορών και παρομοιώσεων που επιστράτευσε ο συγγραφέας, προκειμένου να εκφράσει παραστατικά, ό,τι έβλεπε. Κι αν ο αναγνώστης καταλήξει σε αυτήν την άποψη, δεν θα είναι ο μόνος· τις αρετές του κειμένου είχαν επαινέσει δυο σύγχρονοι του Αγκασίζ λογοτέχνες, ο Ντέιβιντ Θορώ, και ο Γουάλντο Έμερσον, ως κορυφαίο δείγμα περιγραφικού πεζού λόγου. Ότι ο Αγκασίζ κατάφερε να "παντρέψει" την επιστημονική ακρίβεια με τον καλαίσθητο πεζό λόγο, δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Ήταν μαθητής του Κουβιέ - του πρωτοπόρου Γάλλου βιολόγου στις συγκριτικές επιστήμες, αλλά και ένθερμος αναγνώστης του Μπαλζάκ, ο οποίος ήταν μάστορας της ακριβούς και διεξοδικής περιγραφής.
Ας πάμε λοιπόν τώρα στο κείμενο του Πάουντ. Αν λοιπόν ο επιστήμονας Αγκασίζ είχε θελχθεί από την εκφραστικότητα του ποιητικού λόγου, ο ποιητής Πάουντ είχε αντιστρόφως θελχθεί από την ακρίβεια του επιστημονικού λόγου. Και όπως μπορείτε να διαπιστώσετε διαβάζοντας το κείμενο, ο Πάουντ εκτιμούσε πολύ την προσέγγιση του Αγκασίζ για τον τρόπο μελέτης ενός αντικειμένου, αλλά και τις ιδέες του για τη διδασκαλία. Το κείμενο προέρχεται από ένα μικρό βιβλίο του Πάουντ που έφερε τον τίτλο «Το Αλφαβητάρι της Ανάγνωσης» (1934) και είχε συγγραφεί για να αποτελέσει έναν αισθητικό οδηγό, για το πώς κανείς πρέπει να διαβάζει, αλλά και να γράφει ποίηση.
Ζούμε στην εποχή της επιστήμης και της αφθονίας. Ως εκ τούτου, η φροντίδα και ο σεβασμός για τα βιβλία, που άρμοζαν σε μια εποχή, όπου το βιβλίο δεν θα αναπαραγόταν, παρά μόνο μέχρι κάποιος να κάνει τον κόπο να το αντιγράψει χειρόγραφα, είναι προφανές ότι δεν είναι πλέον κατάλληλα για «τις ανάγκες της κοινωνίας», ή για τη διατήρηση της μάθησης. Το σκαλιστήρι όμως είναι άκρως απαραίτητο εάν ο Κήπος των Μουσών πρέπει να παραμείνει ως κήπος.
Η σωστή μέθοδος για τη μελέτη της ποίησης και των καλών γραμμάτων, είναι η μέθοδος των σύγχρονων βιολόγων, δηλαδή η προσεκτική και από πρώτο χέρι εξέταση του υλικού και η αδιάκοπη ΣΥΓΚΡΙΣΗ της μιας αντικειμενοφόρου πλάκας ενός δείγματος μετά το άλλο.
Κανένας άνθρωπος δεν είναι εξοπλισμένος για τον σύγχρονο τρόπο σκέψης αν δεν έχει κατανοήσει το ανέκδοτο για τον Αγκασίζ και το ψάρι:
Ένας μεταπτυχιακός φοιτητής, με υψηλή βαθμολογία επισκέφθηκε τον Αγκασίζ για να του δώσει την τελική επιβεβαίωση της επίδοσής του. Τότε ο σημαντικός άνδρας έδωσε στον φοιτητή ένα μικρό ψάρι και του ζήτησε να το περιγράψει.
Μεταπτυχιακός φοιτητής: Αυτό δεν είναι παρά ένα ηλιόψαρο.
Αγκασίζ: Το ξέρω αυτό. Σύνταξε όμως μια περιγραφή του.
Μετά από μερικά λεπτά ο φοιτητής επανήλθε με την περιγραφή του lchthus Heliodiplodokus, αναφέροντας κάθε όρο, που η κοινή γνώση απέκρυπτε για το ηλιόψαρο, όπως ότι ανήκει στην Οικογένεια Helioichtherinkus κ.ά. που ο φοιτητής είχε βρει στα σχετικά εγχειρίδια.
Ο Αγκασίζ όμως επέμεινε και ζήτησε εκ νέου από τον φοιτητή να περιγράψει το ψάρι. Ο φοιτητής έγραψε ένα κείμενο 4 σελίδων, ο Αγκασίζ όμως του ζήτησε να ξανακοιτάξει το ψάρι. Στο τέλος πλέον της τρίτης εβδομάδας το ψάρι βρισκόταν σε κατάσταση προχωρημένης αποσύνθεσης. Όμως ο φοιτητής, επιτέλους, γνώριζε κάτι γι΄αυτό.
Ας κλείσουμε την παρουσίαση των απόψεων των δυο προσωπικοτήτων, με την παράθεση ενός αποφθέγματος του Αγκασίζ και ένα ακόμη απόσπασμα από τη σκέψη του Πάουντ, από το προαναφερθέν βιβλίο του.
Ζητήστε από έναν Ευρωπαίο να σας ορίσει το κόκκινο χρώμα. Αφού σας απαντήσει ότι είναι ένα χρώμα, αν επιμείνετε να σας το ορίσει θα σας μιλήσει για ταλαντώσεις. Αν τον ρωτήσετε τι είναι οι ταλαντώσεις θα σας μιλήσει για ενέργεια. Τελικώς μετά τις τόσες τελικά αφαιρέσεις το αποτέλεσμα είναι οι λέξεις και το αρχικό ερώτημα να έχουν αποδυναμωθεί πλήρως.
Για την σύνταξη του άρθρου χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες πηγές:
- http://cabinetmagazine.org/issues/28/agassiz.php
- http://cabinetmagazine.org/issues/28/sieburth.php
- http://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/35285/title/The-King-of-Turtles/
- https://lareviewofbooks.org/article/see-world-isnt-thinking-life-louis-agassiz/
- Το βιβλίο του Ε. Pound ABC of Reading https://monoskop.org/images/a/a4/Pound_Ezra_ABC_of_Reading.pdf
- To βιβλίο του L. Agassiz "Συνεισφορές στη Φυσική Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών" http://www.biodiversitylibrary.org/item/46159#page/11/mode/1up