Mια από τις πολλές νόστιμες ιστορίες των βιοεπιστημόνων, είναι η "περιπέτεια" του Ivan Pavlov με την κληρονομική μεταβίβαση των επίκτητων χαρακτηριστικών. Μα θα πείτε, ήταν ο Pavlov βιοεπιστήμονας; Χωρίς αμφιβολία, είναι η απάντηση, κι όχι μόνον διότι η κατ' εξοχήν ειδικότητά του, για την οποία τιμήθηκε το 1904 με βραβείο Nobel, ήταν η φυσιολογία, αλλά και για έναν ακόμη λόγο. Η ψυχολογία και ο κλάδος της, η συμπεριφορική ψυχολογία - στη διαμόρφωση της οποίας ο Pavlov συνέβαλε με την ανακάλυψη των εξηρτημένων ανακλαστικών - είναι, κατά βάση, βιολογικές επιστήμες, αφού τα φαινόμενα που μελετούν περιορίζονται στα έμβια όντα.

Τo 1913, λοιπόν που διεξαγόταν στη Βιέννη το Διεθνές Συνέδριο Φυσιολογίας στο οποίο προσκεκλημένος ήταν ο Pavlov, όταν ο νομπελίστας πήρε τον λόγο, οι σύνεδροι αδημονούσαν να ακούσουν από αυτόν κάποιο νέο επίτευγμα που είχε επιτευχθεί στο εργαστήριό του στην Αυτοκρατορική Στρατιωτική Ιατρική Ακαδημία, της Αγίας Πετρούπολης. Κι ο Pavlov καθόλου δεν τους απογοήτευσε. Σε μια αποστροφή της διάλεξής του μιλώντας για τη συμπεριφορά ανέφερε ότι: "Είναι δυνατόν μερικές προσφάτως δημιουργηθείσες επίκτητες συμπεριφορές να μετατραπούν σε κληρονομικές". 

Εν τούτοις, παρά τη μεγάλη εντύπωση που προκλήθηκε στο κοινό του από τη δήλωση αυτή, ως το 1921 - οπότε ο Pavlov ανέθεσε σε έναν συνεργάτη του, ονόματι Nikolai Studentsov να οργανώσει ένα πείραμα για τη διερεύνηση της πολύκροτης  αυτής ανακοίνωσης - δεν υπήρχε κανένα πειραματικό δεδομένο που να την επιβεβαιώνει. 

Ο Studentsov μετά από δύο χρόνια έρευνας παρουσίασε ένα πείραμα στο οποίο ένας ποντικός είχε εκπαιδευτεί, ώστε στο άκουσμα του ήχου ενός βομβητή να τρέχει προς την ταΐστρα του κλουβιού του. Στην αρχή ο ποντικός δεν ανταποκρινόταν παρά ελάχιστα στον ήχο του βομβητή. Μετά όμως από 298 κύκλους εφαρμογής του πειράματος ο ποντικός, κατά τον Studentsov, αποκτούσε το σχετικό εξηρτημένο ανακλαστικό.  Ακόμη περισσότερο ο ερευνητής ισχυριζόταν κάτι εντυπωσιακό. Ότι ενώ η πρώτη γενιά απογόνων του ποντικού χρειαζόταν 114 επαναλήψεις του πειράματος για την ανάπτυξη του ανακλαστικού, η δεύτερη γενιά απογόνων του χρειαζόταν 29 επαναλήψεις, η τρίτη γενιά 11 επαναλήψεις και η τελευταία, μόλις 6!

T. H. Morgan
Τα εκπληκτικά αυτά αποτελέσματα, που αποδείκνυαν αναμφίβολα τη μεταβίβαση των επίκτητων συμπεριφορών, έκαναν τον γύρο των βιολογικών εργαστηρίων της χώρας και παρουσιάστηκαν από τον Studentsov σε ένα σεμινάριο φυσιολόγων στο Λένινγκραντ (πρώην Αγία Πετρούπολη). Και ο ίδιος όμως ο Pavlov σε ένα ταξίδι του, το 1923 στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, που αποσκοπούσε στην προβολή των επιτευγμάτων του εργαστηρίου του, περιέλαβε μεταξύ αυτών, την εργασία του Studentsov, βρίσκοντας θερμότατη ανταπόκριση από το κοινό, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Μια από αυτές αποτελούσε ο Thomas Hunt Morgan, ο οποίος στο άκουσμα της δυνατότητας της μεταβίβασης επίκτητων χαρακτηριστικών, διετύπωσε τις σοβαρές αμφιβολίες του προφορικά, αλλά και γραπτά στο βιβλίο του «Εξέλιξη και Γενετική» στο οποίο σημείωσε: «Υπήρξε κάποια κατάπληξη το 1923 όταν ο μεγάλος Ρώσος φυσιολόγος Pavlov  δημοσίευσε τα αποτελέσματα των πειραμάτων του, που πηγαίνουν πολύ μακρύτερα, απ’ όσο οι περισσότεροι Λαμαρκιστές θα τολμούσαν να διανοηθούν. Τα συμπεράσματα του Pavlov-και υπενθυμίζω πως προς το παρόν έχουμε μόνο τα δικά του συμπεράσματα-είναι πολύ απρόσμενα». 

Nikolai Kotsov

Απτόητος, όμως ο Pavlov, επιστρέφοντας στη Ρωσία, δημοσίευσε το 1924 την εργασία του συνεργάτη του, στο Ρωσικό Περιοδικό Φυσιολογίας. Τότε ήταν που η υπόθεση κίνησε το ενδιαφέρον του Nikolai Koltsov - ενός σημαντικού Ρώσου βιολόγου, που ήταν πρωτοπόρος γενετιστής - που εκμυστηρεύτηκε ότι αν η εργασία αυτή δεν έφερε την υπογραφή του Pavlov, θα την είχε θεωρήσει μια ακόμη από τις ατεκμηρίωτες εικασίες των Λαμαρκιστών, και θα το είχε αγνοήσει. Ξεκίνησε λοιπόν να αρθρογραφεί σε περιοδικά για να αποδείξει ότι οι ισχυρισμοί για την κληρονομική μεταβίβαση επίκτητων συμπεριφορών, ήταν αβάσιμοι. Έκανε όμως και κάτι ακόμη περισσότερο· επισκέφθηκε το εργαστήριο του Pavlov, για να δει ο ίδιος με τα μάτια του, το απίστευτο αυτό πείραμα. 

Αυτό όμως που διεπίστωσε ήταν απογοητευτικό· δεν ήταν ο ποντικός που είχε εκπαιδευτεί στο ερέθισμα που του προκαλούσε ο ερευνητής, αλλά ο ερευνητής που είχε εκπαιδευτεί ώστε «να βλέπει αυτό που πίστευε» στο πείραμα και όχι να «πιστεύει αυτό που βλέπει», από το πείραμα. Πρότεινε λοιπόν στον Pavlov την επανάληψη του πειράματος, αλλά με τρόπο που θα απέκλειε τη συμμετοχή του πειραματιστή. Και η πρότασή του εισακούστηκε από τον νομπελίστα, που ανέθεσε σε έναν εμπειρότερο συνεργάτη του, τον Evgeny Ganike να σχεδιάσει και να εκτελέσει ένα πείραμα που θα γινόταν με αυτοματοποιημένο τρόπο, ώστε να μην επηρεάζεται η έκβασή του, από τον πειραματιστή. Με το πείραμα αυτό αποδείχτηκε, πως ο Koltsov, είχε δίκιο και ο Pavlov το ανεγνώρισε απερίφραστα σε μια δεύτερη επίσκεψη που του έκανε ο πρώτος το 1925. Οι επίκτητες συμπεριφορές, δεν μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά! 

Ο Pavlov στο αμφιθέατρο της Ιατρικής Στρατιωτικής Ακαδημίας της Αγίας Πετρούπολης

Μετά το πείραμα του Ganike ο Pavlov εγκατέλειψε πλήρως την ιδέα της κληρονομικής μεταβίβασης των επίκτητων χαρακτηριστικών, αλλά και τα πειράματα με τα ποντίκια. Λέγεται μάλιστα, πως στην τελευταία επίσκεψη του Koltsov, όταν ρώτησε τον Pavlov, πώς πάνε τα πειράματα με τα ποντίκια, ο Pavlov, του απήντησε ενοχλημένος: «Τώρα εργάζομαι με σκυλιά. Δεν θέλω να ξανακούσω για ποντίκια!»

Στα αμέσως επόμενα χρόνια, η αποδοχή της γενετικής και του Μεντελισμού από τον Pavlov, ήταν απόλυτη. Χάρη στην επίδραση που του είχε ασκήσει ο Koltsov, ο Pavlov δημιούργησε στο εργαστήριό του τμήμα που καταπιάστηκε με τη μελέτη της γενετικής της συμπεριφοράς, προσέλαβε ως συμβούλους του γενετιστές, ενώ με εντολή του προστέθηκε μια νέα προτομή στην πρόσοψη του κτιρίου τού εργαστηρίου του. Ήταν αυτή του Γρηγορίου Μέντελ! 

Όμως η μνήμη των πρώτων θριαμβολογικών δημοσιεύσεων των σοβιετικών εφημερίδων για τη μεγάλη ανακάλυψη του Pavlov ήταν επίμονη· ως και τις αρχές της δεκαετίας του 30, οι εφημερίδες επαναλάμβαναν ότι η μεταβίβαση των επίκτητων χαρακτηριστικών είναι αποδεκτή από τον νομπελίστα Pavlov!