Α ν και ο Edgar Allan Poe είναι γνωστός για τη διηγήματά του, τις ιστορίες μυστηρίου και την ποίησή του, εκτός από λογοτέχνης ήταν και ένας διανοητής που τον είχε εντυπωσιάσει η ορμητική είσοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, στον καιρό του, ώστε να τους αφιερώσει ένα μέρος του έργου του. 

Πολύ νωρίς, στην ηλικία των 20 ετών συνέγραψε ένα ποίημα με τίτλο: Σονέτο στην Επιστήμη στο οποίο εξέθεσε τα αντικρουόμενα συναισθήματά του για την επιστήμη. Στο ποίημα, που ο αναγνώστης μπορεί να το διαβάσει στο τέλος του άρθρου, ο Πόε δεν έκρυβε τον θαυμασμό του για τη δύναμη της επιστήμης να ερευνά και να φωτίζει μυστήρια ως πρότινος, αξεδιάλυτα στον άνθρωπο. Ταυτόχρονα όμως διετύπωνε τον φόβο του, ότι έτσι το δέος γκρεμίζεται κι ο χώρος που απομένει στη διαισθητική φαντασία του ποιητή, περιορίζεται. Παρόλη όμως την αμφιθυμία του απέναντι στην επιστήμη δεν εμποδίστηκε να της αφιερώσει αρκετά γραπτά και δυο βιβλία, για το τελευταίο από τα οποία -  ένα δοκίμιο κοσμολογίας που έφερε τον τίτλο: "Εύρηκα - Ένα πεζό ποιήμα" - ήταν ακράδαντα πεπεισμένος πως θα έμενε στη μνήμη των ανθρώπων, περισσότερο και από το ίδιο το λογοτεχνικό έργο του*.

Το πρώτο βιβλίο με επιστημονικό αντικείμενο ήταν αυτό που εκδόθηκε το 1839, όταν οι περιπέτειες της πολυκύμαντης και βασανισμένης ζωής του τον είχαν φέρει μαζί με τη σύζυγό του και τη μητέρα της στη Φιλαδέλφεια. Εκεί για να εξασφαλίσει τα προς το ζην ήταν αναγκασμένος να γράφει σε βραχύβια περιοδικά και να απασχολείται σε περιστασιακές δουλειές που του εξασφάλιζε ο φίλος του James Pedder, εκδότης ενός γεωπονικού περιοδικού. Μια λοιπόν από αυτές ήταν να βοηθήσει τον Thomas Wyatt - έναν εκπαιδευτικό ειδικό σε θέματα Φυσικής Ιστορίας - να συγγράψει ένα συνοπτικό και ελκυστικό για τον μέσο αναγνώστη βιβλίο με θέμα τα όστρακα. Ο Wyatt, είχε ήδη εκδόσει ένα σχετικό βιβλίο, που καθώς ήταν δύσληπτο, ογκώδες - κι ως εκ τούτου, ακριβό δεν είχε την επιτυχία που επιθυμούσε. 

Ο Poe καταπιάστηκε με ενθουσιασμό στη δουλειά που του προσφέρθηκε και το αποτέλεσμα στο οποίο κατέληξε, κάνοντας χρήση του βιβλίου του Wyatt, αλλά και της βιβλιογραφίας του Lamarck, του Buffon και του Cuvier στην οποία είχε άμεση πρόσβαση λόγω της καλής γνώσης των Γαλλικών, ήταν ένα εντελώς νέο και δικής του πατρότητας βιβλίο. Το βιβλίο που έφερε τον τίτλο: "The Conchologist’s First Book" - ας πούμε το εισαγωγικό βιβλίο κογχολογίας, όπου κόγχος, (η) αρχαϊστί είναι το όστρακο - ήταν μόνο 200 σελίδων και κοσμείτο από λιθογραφίες, που στη δεύτερη έκδοσή του, ήταν έγχρωμες. 


Το βιβλίο αυτό παρότι, κατά καιρούς θεωρήθηκε προϊόν λογοκλοπής - διότι υιοθετούσε το ταξινομικό σχήμα παλαιότερων φυσιοδιφών - αποκαταστάθηκε στη συνείδηση των αναγνωστών από τον εξελικτικό Stephen Jay Gould, ο οποίος επεσήμανε τον "προοδευτικό, ακόμη και καινοτόμο" χαρακτήρα του στη διάταξη του υλικού του. Και είναι γεγονός πως ο Poe, αντί να ακολουθήσει την παράθεση των οργανισμών "κατεβαίνοντας" τη Φυσική Κλίμακα του Lamarck - κάτι δηλαδή που είχε κάνει ο Wyatt, στο δικό του βιβλίο - έκανε το αντίστροφο. Παρέθεσε κατά σειρά, πρώτα τους απλούστερους οργανισμούς και στη συνέχεια τους περισσότερο σύνθετους. Όμως υπήρχε και μια άλλη καινοτομία στο βιβλίο του Poe. Αντί να μελετήσει ξεχωριστά τους θαλάσσιους αυτούς οργανισμούς από το όστρακό τους, εξέτασε όστρακο και οργανισμό μαζί, ώστε να αποκαταστήσει την ενότητά τους, η οποία διέφευγε από τα βιβλία που είχαν, ως τότε εκδοθεί. Και πράγματι τα χαρακτηριστικά αυτά του βιβλίου οδήγησαν σε πολλές επανεκδόσεις του, ώστε χωρίς υπερβολή να είναι το βιβλίο του Poe που έχει διαβαστεί περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο. (Ο αναγνώστης μπορεί να φυλλομετρήσει την κογχολογία του Poe, από εδώ).

Δέκα περίπου χρόνια αργότερα, κι αφού είχε βιώσει τον οδυνηρό θάνατο της συζύγου του, o Poe στράφηκε στην επιστήμη για να συγγράψει, το "Εύρηκα" το οποίο αφιέρωσε στον περιηγητή και φυσιοδίφη Alexander Humbold, καθώς είχε επηρεαστεί από το πεντάτομο έργο του Γερμανού επιστήμονα "Κόσμος". (Ο αναγνώστης που επιθυμεί να μάθει κάτι περισσότερο για τον επιστήμονα αυτόν και το έργο του, μπορεί να διαβάσει το σχετικό αφιέρωμα του b4u από εδώ). Βεβαίως το έργο αυτό, παρότι δεν είναι ακριβώς, ένα επιστημονικό σύγγραμμα, αλλά μια απόπειρα αναζήτησης της βαθύτερης υλικής και πνευματικής ουσίας του Σύμπαντος - την οποία ο συγγραφέας επεχείρησε με τις γνώσεις Φυσικής και Μαθηματικών που είχε, αλλά και την ποιητική ιδιοσυγκρασία του - περιέχει και μια απροσδόκητη και πολύ διορατική θέση: Ότι το Σύμπαν έχει δημιουργηθεί από την έκρηξη ενός αρχέγονου σωματιδίου.

Από την άποψη αυτή, μάλλον οι φόβοι του Poe ότι η επιστήμη θα πνίξει τη διαισθητική φαντασία των ποιητών αποδείχτηκαν αβάσιμοι. Και στην περίπτωση τη δική του, όπως και στην περίπτωση του Samuel Coleridge, ο οποίος είχε προαναγγείλει την ιδέα της εξέλιξης των οργανισμών, πριν τη διατυπώσει ο Δαρβίνος,  η διορατικότητα της ποίησης είχε προλειάνει το έδαφος για την έλευση της επιστήμης. 

Ας κλείσουμε λοιπόν αυτό το σύντομο σημείωμα, με το "Σονέτο στην επιστήμη", σε απόδοση του Βασίλη Κ. Μηλίτση που αντλήσαμε από το ηλεκτρονικό περιοδικό: Διάστιχο).


Σονέτο στην επιστήμη


Επιστήμη! Γνήσια κόρη του Αρχαίου Χρόνου είσαι!

Με τα ερευνητικά σου μάτια όλα τ’ αλλοιώνεις – τέτοια είσαι!

Γιατί ορμάς έτσι πάνω στην καρδιά του ποιητή,

αρπακτικό, που τα φτερά σου είναι πραγματικότητα πεζή;

Πώς αυτός να σ’ αγαπήσει; Ή πώς σοφή να σε θεωρήσει;

Όταν εσύ δε θέλεις στις περιπλανήσεις του

να τον αφήσεις 

να ψάξει για θησαυρούς στους διαμαντοστόλιστους ουρανούς,

μολονότι πέταξε ψηλά μ’ ατρόμητα φτερά;

Συ δεν είσαι που την Άρτεμη από το άρμα της βίαια έριξες

και την Αμαδρυάδα από τα δάση έδιωξες 

για να βρει καταφύγιο και γαλήνη

σε μιαν άλλη πιο χαρούμενη σελήνη;

Συ άσπλαχνα δε χώρισες τη Ναϊάδα από τη νερομάνα της,

τη Συλφίδα από το χλωρό χορτάρι της

κι εμένα από το όνειρο το θερινό

κάτω από τον κόκκινο ταμάρινθο;

* Λίγο μετά τη δημοσίευση του "Εύρηκα", έγραφε στην πεθερά του - και θεία του - : «Δεν έχω καμία επιθυμία να ζήσω αφού έκανα το Εύρηκα. Δεν θα μπορούσα να καταφέρω τίποτα περισσότερο». Και κατά κάποιον τρόπο είχε δίκιο. Πέθανε τον επόμενο χρόνο στη Βαλτιμόρη.