Τ ο φθινόπωρο του 1955, δέκα χρόνια πριν ο Richard Feynman τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ, ανέβηκε στο βήμα της συνόδου της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, για να μιλήσει με θέμα την "Αξία της Επιστήμης". 

Αφού ξεκίνησε παραθέτοντας τον υπότιτλο της ομιλίας του, με τον οποίο επεσήμαινε πως "απ' όλα τα δώρα της επιστήμης, σημαντικότερο πρέπει να θεωρείται, το ότι μας έχει δώσει την ελευθερία να αμφιβάλλουμε", προχώρησε στην εισαγωγή της στην οποία ανέφερε:

Κατά καιρούς, διάφοροι άνθρωποι μου λένε ότι οι επιστήμονες πρέπει να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στα κοινωνικά προβλήματα - και πιο συγκεκριμένα ότι πρέπει να είνε πιο υπεύθυνοι, όταν εξετάζουν τον αντίκτυπο της επιστήμης στην κοινωνία. Φαίνεται δηλαδή, ότι γενικά πιστεύεται πως αν οι επιστήμονες εστίαζαν σε αυτά τα πολύ σύνθετα κοινωνικά προβλήματα και δεν ξόδευαν τον χρόνο τους, χαζεύοντας σε μικρότερης σημασίας επιστημονικά προβλήματα, το πράγμα θα πήγαινε καλύτερα. 

Μου φαίνεται λοιπόν ότι πράγματι, από καιρό σε καιρό, σκεφτόμαστε τα προβλήματα αυτά, χωρίς ωστόσο να απασχολούμαστε καθ' ολοκληρίαν μαζί τους· κι ο λόγος είναι ότι έχουμε επίγνωση πως δεν διαθέτουμε μια μαγική συνταγή για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων. Τα προβλήματα αυτά είναι πολύ πιο σύνθετα από τα επιστημονικά, κι όταν τα συζητούμε συνήθως δεν καταλήγουμε κάπου.

Πιστεύω ότι ένας επιστήμονας που εξετάζει μη επιστημονικά προβλήματα είναι εξίσου ανόητος με οποιονδήποτε άλλο· κι όταν μιλάει για ένα μη επιστημονικό θέμα, ακούγεται τόσο αφελής όσο κάποιος που μιλάει για κάτι, για το οποίο δεν έχει εκπαιδευτεί. Δεδομένου ότι το ζήτημα της αξίας της επιστήμης δεν είναι ένα επιστημονικό θέμα, αυτή η ομιλία είναι αφιερωμένη στην απόδειξη της άποψής μου, δια του παραδείγματος.

Ανάμεσα λοιπόν στα παραδείγματά του, με τα οποία αναπτύσσει και υποστηρίζει την άποψή του για τη σημασία της επιστήμης,  είναι ένας βουδιστικός μύθος. Ο Feynman αξιοποιεί τον μύθο αυτόν  - σύμφωνα με τον οποίο κάθε άνθρωπος παίρνει ένα κλειδί, που ανοίγει όμως τόσο την πύλη του Παράδεισου, όσο και της Κολάσεως - για να δείξει ότι έργο της Επιστήμης είναι να παράσχει στον άνθρωπο το "κλειδί", αλλά μέριμνα της Ηθικής να τον βοηθήσει να διακρίνει, ποια από τις πύλες που βρίσκονται μπροστά του είναι του Παράδεισου, και ποια της Κόλασεως. 

Είναι όμως και ένα δικό του ποίημα που όταν το διαβάζει, στο αυστηρό και εξειδικευμένο ακροατήριό του, το ακροατήριο αυτό - το μαθημένο να εκφράζεται με εξισώσεις και χημικούς τύπους - γοητεύεται. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει, όταν ο Feynman κατάφερε με τη συμπυκνωτική δύναμη της ποίησης, να υμνήσει, σε λίγους στίχους το θαύμα της ζωής, την εποποιία της Εξέλιξης και την περιέργεια, που κινητροδότησε την άλλη μεγάλη, ανθρώπινη εποποιία, που είναι αυτή της επιστήμης.

Παραθέτω λοιπόν το ποίημα αυτό, σε δική μου απόδοση. Επειδή ενδέχεται να έχω αστοχήσει   στην απόδοση αυτή, τόσο γλωσσικά, όσο και αισθητικά, παραθέτω και τη διεύθυνση που οδηγεί στη διάλεξη του Feynman, ώστε να δείτε το πρωτότυπό του στη 2η σελίδα της, από εδώ. 


Η χωρίς τίτλο ωδή στο θαύμα της ζωής του R. Feynman


Στέκομαι στην ακρογιαλιά, μόνος, κι αρχίζω να συλλογίζομαι. Μπροστά μου τα ορμητικά κύματα ... βουνά μορίων που το καθένα τους είναι αφοσιωμένο στο δικό του, άνευ νοήματος έργο... Τρισεκατομμύρια, το ένα ανεξάρτητο από το άλλο. Ωστόσο για κοίτα, όλα μαζί φτάνουν στην ακτή αφρίζοντας.

Αιώνα τον αιώνα, πριν υπάρξει μάτι να τα δει, χρόνο τον χρόνο να χτυπούν με βρόντο στην ακτή... Για ποιον; Γιατί σε έναν πλανήτη άβιο, που δεν υπάρχει κανείς να τ΄απολαύσει;

Ανειρήνευτος, μαστιγωμένος από την ενέργεια πλανήτης, γέννημα του Ήλιου, που τον απελευθέρωσε στο διάστημα. Κι όμως, κάτι ασήμαντο μέσα της, κάνει τη θάλασσα να βρυχάται.

Βαθιά μέσα της, τα μόρια επαναλαμβάνουν τα αιώνια μοτίβα τους, μέχρι νέες μορφές να σχηματιστούν. Φιάνουν τα ίδια τον εαυτό τους και μαζί τους φιάχνουν κι άλλα, κι ένας νέος χορός ξεκινά.

Μεγαλώνουν σε μέγεθος και σε πολυπλοκότητα ... έμβια όντα, συσσωματώματα ατόμων, DNA, πρωτεΐνες, που χορεύουν ένα μοτίβο που γίνεται όλο και πιο σύνθετο.  

Κι απ' το αρχαίο λίκνο τους φτάνουν στην ξηρά που θα εγκατασταθούν. Άτομα με συνείδηση, μάζα με περιέργεια...

Στέκεται στην ακρογιαλία, ένα θαύμα που κατάπληκτο αναρωτιέται... Εγώ. Ένα σύμπαν ατόμων, ένα άτομο στο σύμπαν...


O διάσημος τσελίστας Yo-Yo Ma εμπνεόμενος από το ποίημα του φίλου του Feynman συνεργάστηκε με τη γραφίστρια Kelli Anderson, στην παραγωγή ενός βίντεο στο οποίο κατά την εκτέλεση ενός κομματιού του Bach, ακούγεται η ηχογραφημένη απαγγελία του ποιήματος από τη φωνή του Feynman.  Μπορείτε να απολαύσετε την εκτέλεση, τα γραφικά και την απαγγελία από το βίντεο που ακολουθεί.


.